‘Welkom thuis, jongen,’ zei de piloot in 2015 tegen Johan Fretz toen hij aankwam in Paramaribo. De schrijver had zich nooit beziggehouden met zijn Surinaamse roots, maar dat veranderde tijdens deze reis. Zijn ervaringen verwerkte hij in de roman Onder de paramariboom, dat in februari werd bekroond met de Boekhandelsprijs 2019.
Zijn uitgever nodigde Fretz in januari uit om over zijn volgende boek te praten, maar hij deelde ook twee andere berichten. ‘We hebben goed en slecht nieuws,’ herinnert de schrijver zich dit gesprek. ‘Je staat niet op de longlist van de Libris Literatuurprijs, maar je bent wel genomineerd voor de Boekhandelsprijs! Om in dat rijtje te staan samen met Rob van Essen, Nina Polak en Bregje Hofstede, vond ik al een compliment voor het boek.’ Toen eind februari bleek dat hij ook had gewonnen, was hij naar eigen zeggen flabbergasted. ‘Boekverkopers zijn dagelijks met boeken bezig en lezen ook veel. Met de toekenning van deze prijs kiezen ze ervoor om juist mijn boek op te tillen en dat is heel waardevol.’
Dubbelbloed
Onder de paramariboom is gebaseerd op de reis die de schrijver maakte naar het geboorteland van zijn moeder. Zijn ervaringen heeft hij bewerkt tot een toegankelijke roman over een doorgaans beladen onderwerp. ‘Voor mij gaat het in dit verhaal niet om etniciteit, maar over identiteit. Je hebt twee ouders, maar ook zij hebben een familiegeschiedenis waar jij je toe moet verhouden. In mijn geval is dat Suriname, maar dat kan net zo goed Veenendaal zijn.’
In een tijd waarin identiteit vooral een politieke connotatie heeft, is humor volgens Fretz de sleutel die de spanning doorbreekt. ‘Als ik op een evenement over dit boek wordt geïnterviewd, lees ik vaak een scène voor waarin de ouders van hoofdpersoon Johannes kibbelen. Ook een oer-Hollands publiek ontdooit daardoor meteen, omdat het voor iedereen een herkenbare en grappige situatie is. In deze tijd, waarin je voortdurend moet nadenken over wat je wel en niet mag zeggen, zorgt dit voor een ontlading.’ Naast de zoektocht van Johannes gaat de roman ook over de geschiedenis van zijn moeder. ‘Zij is vanuit Suriname naar Nederland gestuurd en is daar psychisch ontspoord. Ze heeft haar kind nooit warmte kunnen geven, waardoor de hoofdpersoon zijn moeder, maar ook haar land van herkomst, wegduwt. Johannes heeft vooral een afkeer van Suriname, omdat het in zijn ogen staat voor de moeizame relatie met zijn moeder.’
Aan het begin van het boek ziet hij zichzelf dan ook als een volkomen Hollander. ‘Hij komt aan in een vreemd land en ziet nog geen raakvlakken met de Surinamers,’ legt Fretz uit. ‘Langzaam omarmt hij zijn roots en wordt het ook meer zijn land, zonder dat hij zich minder Nederlands voelt. Voor mij is de kern van het verhaal: je bent geen halfbloed, maar een dubbelbloed. Je bent afkomstig uit twee werelden en dat is vooral een rijkdom!’
Mengvorm
Nu hij een jaar later terugkijkt op dit project, wat naast een roman ook uitmondde in de theatervoorstelling De zachtmoedige radicaal, sterkt het Fretz om door te gaan op de door hem ingeslagen weg. ‘Ik ben afkomstig uit de theaterwereld en heb lang het gevoel gehad dat ik tussen twee werelden zweefde. In cabaretkringen zagen ze mij als schrijver, terwijl de schrijverswereld vrij duidelijk voor ogen heeft wat literatuur is en wat niet: ʺMeneer de Cabaretier, zo doen we dat niet in de literatuur.ʺ’
Fretz heeft zich nu definitief losgemaakt van de meningen uit beide werelden. ‘Ik ben een tori-man, zoals ze dat in Suriname noemen. Dat vind ik een mooi woord, omdat het de versmelting is van wat ik het liefst doe: verhalen vertellen. Je gebruikt een gebeurtenis uit de realiteit en vult het aan met je verbeelding en humor. Het is geen cabaret en misschien ook geen literatuur, maar dat maakt mij niet langer uit. Het tot leven wekken van verhalen en mensen daarin meenemen, vind ik het belangrijkst.’
Foto: Sanja Marusic
Boekgegevens
Johan Fretz, Onder de paramariboom, Uitgeverij Lebowski, 272 pagina’s (€ 19,99)Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant editie 4 maart 2019.
