Op het Winternachtenfestival In Den Haag gingen afgelopen weekend auteurs met elkaar in gesprek, met als leidraad het thema Hello Darkness. Redacteuren Nicole, Nina en Caroline doen verslag van hun belevenissen.
De vrijdag van redacteur Nicole: poëzie, oorlog & gevaarlijke boeken
Bij binnenkomst stuit ik meteen op potentiële schrijvers van de toekomst. In de foyer dragen leerlingen van verschillende Haagse scholen namelijk hun eigen poëzie voor, het resultaat van workshops die ze gevolgd hebben met het Haagse schrijversgilde. Sommige leerlingen zijn zo nerveus dat hun gedicht niet helemaal uit de verf komt, andere weten met een aantal regels tot de kern te komen en staan zelfverzekerd achter de microfoon. Als presentator Francis Broekhuijsen de leerlingen na afloop vraagt of ze al eerder iets hebben geschreven kijkt een deel hem verdwaasd aan, terwijl een ander volmondig ‘ja’ antwoordt. Eén conclusie lijkt het merendeel van de leerlingen echter te delen: dat rijmen is nog niet zo eenvoudig!
In ‘It’s the War, Stupid!’ spreekt de Kroatische auteur Slavenka Drakulić met journalist Frank Westerman over de oorlog in voormalig Joegoslavië. Centraal staat de vraag waarom normale mensen in de meest extreme situaties tot gruwelijkheden in staat zijn. ‘Mensen die misdaden begaan worden vaak afgeschilderd als monsters. Ik geloof dat mensen deze termen gebruiken om zichzelf te beschermen,’ zegt Drakulić. ‘Als mensen geen extreem label aan deze misdadigers hangen, realiseren ze zich vaak dat zij niet zoveel verschillen van deze criminelen. Het idee dat je wellicht hetzelfde zou doen in zo’n situatie beangstigt veel mensen.’ Westerman vertelt over hoe moeilijk het is om onafhankelijk verslag te doen van een conflict. ‘Het is onmogelijk om als journalist niet betrokken te raken bij een conflict; naast journalist ben je namelijk ook nog mens. Onbewust kies je er vaak voor om partij te kiezen voor de underdog.’
Dit zware thema staat in schril contrast met het gesprek dat Herman Koch en P.F. Thomése even later voeren. In een relaxte atmosfeer bespreken zij zogenaamde ‘gevaarlijke boeken’. Wellicht komt het omdat de auteurs elkaar goed kennen, of omdat er bij dit gesprek geen interviewer aanwezig is, maar echt spannend wordt het nooit. Beiden halen the usual suspects onder de gevaarlijke literatuur aan, zoals Mein Kampf en Lolita van Vladimir Nabokov. De heren zijn het erover eens dat literatuur bij uitstek een goed is om taboes te doorbreken en dat een focus op het goede hierbij niet interessant is.
De enige persoonlijke ontboezeming die blijft hangen is een anekdote van Koch, die op twaalfjarige leeftijd Brief voor de koning van Tonke Dragt van de buurvrouw voor zijn verjaardag kreeg, terwijl hij ondertussen op de bank Ik Jan Cremer lag te lezen. ‘Ik dacht toen dat ik echt iets riskants aan het lezen was, zeker als een buurvrouw van boven de vijftig daar heel erg van schrikt. Ik moet dan ook bekennen dat ik een van de weinige Nederlanders ben die Brief voor de koning ook nooit heeft gelezen’, biecht Koch op.
De zaterdag van redacteur Nina: debuteren & Karl Ove Knausgard
De zaterdag begint met een literaire brunch rondom het debuteren als schrijver. De presentatie is in handen van Abdelkader Benali, die vertelt over zijn eigen debuut met Bruiloft aan zee, bijna twintig jaar geleden. Destijds was een recensie in het NRC Handelsblad, Vrij Nederland of HP/De Tijd dé garantie dat je boek onder de aandacht kwam bij het grote publiek. De jonge Benali had echter nog nooit van deze namen gehoord. ‘Maar uit de manier waarop de uitgever over die tijdschriften sprak bleek dat het een soort gouden poorten waren die toegang gaven tot het walhalla van het schrijversdom,’ herinnert Benali zich.
Dat is tegenwoordig wel anders, vertellen debutanten Bregje Hofstede (De hemel boven Parijs, 2014) en Lize Spit (Het smelt, 2016). De invloed van de grote kranten is afgenomen, terwijl internetblogs steeds meer aan terrein winnen. Hofstedes debuut kreeg bijvoorbeeld veel webrecensies, vertelt ze. ‘Dat is prettig, omdat die voor altijd leesbaar blijven, terwijl recensies van kranten vaak achter betaalmuren verdwijnen. Op dat punt hebben internetrecensies iets voor.’
Ook aan het woord komt uitgever Peter Nijssen van De Arbeiderspers. Hij somt drie grote veranderingen op die de uitgeefwereld de afgelopen twintig jaar heeft doorgemaakt. Hij wijst op de terugloop van de boekenindustrie, maar vertelt ook dat er veel minder binnenkomt via de zogenaamde slush pile. ‘Toen ik begon kregen we jaarlijks 3.000 manuscripten binnen via de post. Dat is nu denk ik de helft,’ schat Nijssen. ‘Maar tegelijkertijd is er een ander fenomeen opgekomen: dat van de literair agent. Er komt dus veel meer via andere kanalen binnen.’ Ook wijst hij op de al eerder genoemde invloed van de sociale media. ‘Auteurs zijn veel meer dan vroeger gedwongen om voor zichzelf in de bres te springen,’ legt de uitgever uit. Benali wil weten of het gerucht klopt dat uitgevers auteurs die actief zijn op social media financieel ondersteunen. Nijssen zegt van niet, maar Spit kent dat fenomeen wél. ‘Mijn uitgeverij Das Mag is daar nu mee bezig. Als ik mensen via een bepaalde link mijn boek laat bestellen, dan word ik daarvoor beloond.’
Na het middaguur verzamelt een grote groep mensen zich voor hun grote Scandinavische held: Karl Ove Knausgard. De Noorse schrijver veroverde de afgelopen jaren de wereld met zijn zesdelige boekenreeks Mijn strijd, waarin hij openhartig elk detail van zijn leven beschrijft. Het onlangs verschenen laatste deel, Vrouw, gaat over zijn echtgenote Linda, die aan een bipolaire stoornis lijdt.
Het gesprek tussen Knausgard en Stine Jensen is interessant, maar interessanter is misschien nog wel het gedeelte waarin het publiek de kans krijgt om vragen te stellen. Dan blijkt pas echt wat voor rocksterrenstatus Knausgard eigenlijk heeft. Veel mensen grijpen de kans om hun idool rechtstreeks toe te spreken, soms zelfs met ingestudeerde, voorgelezen vragen die meer dan een minuut in beslag nemen. Wat ook opvalt is de drang die mensen voelen om hun leven met de auteur te delen. Zo is er een vrouw die, net als Knausgards kinderen, opgroeide met een moeder met een bipolaire stoornis. Knausgard blijkt dus niet alleen schrijver, maar ook raadgever, verbinder en vertrouwenspersoon te zijn. Zíjn strijd mag dan voorbij zijn, voor veel mensen blijft zijn reeks ongetwijfeld een inspiratie in hun eigen, persoonlijke strijd.
De zondag van redacteur Caroline: het Schrijversfeest
Op zondagmiddag wordt het festival traditioneel afgesloten met het Schrijversfeest. Nadat het hele weekend in het teken heeft gestaan van de donkere kant van het leven is de afsluiting juist bedoeld om de literatuur te vieren. De bijeenkomst begint toch met wat gesomber bij de terugblik op het literaire jaar, waarin veel schrijvers ons ontvielen, waarvan twee door een zelfgekozen einde. Maar het jaar 2016 heeft veel moois in petto, en daardoor wordt de stemming toch vrolijk.
De belangrijkste gebeurtenissen van het Schrijversfeest zijn de uitreikingen van de diverse Haagse literatuurprijzen van de Jan Campert Stichting. Ilja Leonard Pfeijffer ontvangt de Jan Campert-prijs voor zijn poëziebundel Idyllen, terwijl Annelies Verbeke de F. Bordewijk-prijs krijgt voor haar roman Dertig Dagen en de Nynke van Hichtum-prijs voor jeugdliteratuur wordt uitgeloofd aan Anna Woltz voor haar boek Honderd uur nacht. De middag bereikt een hoogtepunt met de uitreiking van de Constantijn Huygens-prijs aan Adriaan van Dis. Omdat het Winternachten festival draait om het debat van schrijvers (en boeken) met de samenleving en de politiek, wekt het geen verbazing dat de bekroonde schrijvers zonder uitzondering boeken hebben geschreven die er volgens de jury ‘toe doen’.
De gelauwerden ontvangen een oorkonde en een geldbedrag, maar minstens zo leuk voor hen en nog leuker voor het aanwezige publiek zijn de lofredes die de prijswinnende auteurs kregen van een bewonderaar. Zo houdt Edward van de Vendel een prachtige lofrede voor Anna Woltz, en wordt Annelies Verbeeke toegezongen door Kora-speler Lamin Kuyateh. Voor Ilja Pfeiiffer komt Femke Halsema de loftrompet steken en Job Cohen prijst Adriaan van Dis. Rapper Typhoon draagt bovendien nog op geheel eigen wijze een gedicht van Van Dis voor.
Foto’s: Serge Ligtenberg/Writers Unlimited
