Ter gelegenheid van William Shakespeares 450ste geboortedag vertaalde Peter Verstegen het verhalende gedicht Venus en Adonis. Dankzij dit vers, dat werd geschreven in een tijd waarin theater als verwerpelijk werd gezien, stond Shakespeare eindelijk in hoog aanzien.
Venus en Adonis beleefde twintig herdrukken, maar raakte in de achttiende en negentiende eeuw geleidelijk in de vergetelheid. Toen Shakespeares verzamelde toneelwerken in 1623 werden gepubliceerd, was dit vers nog in druk, waardoor het niet opgenomen werd in deze later steeds herdrukte verzameling. Onbekend maakt onbemind, en dat terwijl het zo’n zinnelijk gedicht is. Toegegeven, de liefde van Venus voor Adonis wordt beantwoord noch geconsumeerd – hij sterft door een jachtongeluk – maar die Venus is geil als boter. Als ze Adonis op zijn paard tegenkomt, probeert ze hem met weinig verbloemde taal van zijn ros te krijgen. Ze wil hem met haar zoenen overladen:
Zó dat je lippen nooit verzadigd raken En gretigheid nog groeit bij overvloed, Die ze afwisselend rood en bleek zal maken, Tien kussen snel; één traag, tien maal zo zoet: Een zomerdag lijkt tot een uur bekort, Want je vergeet de tijd bij deze sport.
Als Adonis maar niet van zijn zadel afkomt, grijpt ze zijn hand beet en rukt ze hem gulzig ‘en in wilde vervoering van zijn paard’. ‘Ze drukt hem neer – deed hij dat maar bij haar –,’ maar hoe ze zich ook op hem werpt, zich aanbiedt en hem prijst, Adonis houdt haar van zich af. De hele wereld lijkt liederlijk en in voor vrijages – zelfs Adonis’ hengst breekt los zodra hij een bevallige merrie ziet – maar Adonis lijkt alleen liefde te voelen voor de jacht en voor zichzelf. Venus en Adonis is een interessante publicatie. ten eerste omdat het breekt met het vernieuwende individualisme dat Shakespeare met zijn toneelwerk had ingevoerd. In zijn stukken werd geen ‘jeugd’ meer opgevoerd, maar Viola, geen alleman, maar Lear. in dit gedicht worden echter goden opgevoerd. Ook lijkt Venus en Adonis een rol te spelen in de discussie rondom de sinds lange tijd omstreden identiteit van William Shakespeare uit Stratford. volgens een populaire theorie zou zijn identiteit ‘geleend’ zijn. De meest waarschijnlijke kandidaat is Edward de Vere, de zeventiende graaf van Oxford. Hoewel geprezen als de beste komedieschrijver van zijn tijd, is geen van zijn werken overgeleverd. Bovendien was hij bereisd, komen de biografieën van hem en Shakespeare overeen en zijn literaire verwijzingen in het werk gevonden. Verstegen voert hem in zijn wat gehaast ogende commentaar als auteur op, daarbij amper verwijzend naar het identiteitsdebat. Venus en Adonis zou zinspelen op het gearrangeerde huwelijk tussen zijn dochter, Elisabeth de Vere, en de toen nog jonge Henry Wriothesley, aan wie het werk is opgedragen. Henry was de zeer welgestelde graaf van Southampton en petekind van Henry VIII. Deze mecenas had een kleine hofhouding van auteurs, waaronder Thomas Nash en Christopher Marlowe. Henry bleef dat huwelijk voor zich uitschuiven. De Vere zou in opdracht van Henry’s moeder dit gedicht hebben geschreven om haar zoon voor het huwelijk te porren. Het mocht niet baten: Elisabeth was een door Edward aangenomen bastaard van zijn vrouw en Henry was te trots om met haar te trouwen. Als Verstegens toeschrijving hout snijdt, krijgt dit sappige gedicht zijn individualiteit terug. We hebben te maken met een enigszins moralistische aansporing tot het huwelijk, waarin De Vere zijn dochter aanbiedt als een lustobject dat beschikbaar wordt na het ja-woord. Masturbatie wordt gesuggereerd en afgekeurd, de afwijzing van de verbintenis wordt afgestraft met de dood. Kinky: het zou een kleine honderdvijftig jaar duren tot de Marquis de Sade geboren werd.
Boekgegevens
William Shakespeare, Venus en Adonis, vertaling: Peter Verstegen, Uitgeverij Van Oorschot, ISBN 978 90 282 6059 7 (€ 15,00)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2014.
