Eén op de drie Nederlanders las De aanslag van Harry Mulisch en ook de verfilming van Fons Rademakers kende een miljoenenpubliek. Nu is er ook een graphic novel. Stripmaker Milan Hulsing werkte ruim twee jaar aan de bewerking van de klassieker.
In 2011 verraste Hulsing met de graphic novel Stad van klei, naar de novelle van Mohamed El Bisatie. ‘Deze strip had ik puur voor mezelf gemaakt,’ vertelt Hulsing. ‘Toen ik genoeg pagina’s af had, klopte ik aan bij Uitgeverij Oog & Blik.’
Zowel de samenwerking met de uitgeverij als het bewerken van een roman tot een strip beviel de auteur goed. Plannen voor een vervolg op Stad van klei konden dan ook niet uitblijven. Hulsing: ‘Aanvankelijk was het idee om L’étranger (De vreemdeling) van Albert Camus tot strip te bewerken. Er waren echter te veel problemen met de rechthebbenden in Frankrijk. Toen stelde iemand voor om De aanslag te verstrippen. Ik vond het een buitenkans om zo’n prachtig boek te bewerken.’
Hulsing vertelt dat het vanaf het begin duidelijk was dat het om een vrije bewerking van het boek zou gaan. ‘Ik heb heel het boek ontleed en een grondige tekstanalyse gedaan. Het idee dat alles uit het boek ook in de strip terechtkomt, heb ik gelijk laten varen. Het eerste hoofdstuk heb ik bijvoorbeeld helemaal weggelaten. Ik vond het spannender om dat over te slaan en de informatie uit dit hoofdstuk op een andere manier in het verhaal in te brengen. De graphic novel begint in 1952, op het moment dat Anton Steenwijk teruggaat naar Haarlem voor een studentenfeestje. Verder heb ik gekeken wat voor mij de scènes waren die ik echt nodig had om het boek goed uit de verf te laten komen. Het is ook interessant om dingen weg te laten. Strip is een ander medium dan een geschreven roman.’ Hulsing plaatst de lezer meer aan de kant van Anton Steenwijk. ‘Ik wilde meer spelen met wat de lezer wel en niet weet, zodat hij samen met Anton uitvindt wat er is gebeurd.’
De striptekenaar heeft zich ook veel vrijheid gepermitteerd in het maken van de decors. ‘Voor veel stripmakers is het echt heel belangrijk om veel vooronderzoek te doen. Ik heb expressie voor alles laten gaan. Ik heb gezocht naar een sfeer en het zelfs droomachtig gemaakt.’ Stad van klei viel op door het kleurgebruik – iets wat bijna het handelsmerk van Hulsing is geworden. ‘De verschillende periodes in De aanslag hebben een eigen kleurpalet gekregen,’ legt hij uit. ‘Voor de jaren tachtig heb ik koude kleuren gebruikt, warme kleuren voor de jaren zestig en zeventig, en een beetje een verschoten kleur voor de jaren vijftig. Ik heb geprobeerd met kleur een poëtische dimensie aan het verhaal toe te voegen.’
De interesse voor De aanslag is bij Hulsing vooral gevoed door zijn vader. ‘Zoals velen van mijn leeftijd heb ik het boek gelezen voor mijn lijst op de middelbare school. Mijn vader was nogal onder de indruk van het boek, zoals meer mensen van zijn generatie, die net het randje van de oorlog hebben meegemaakt. Ook de verhalen die ik kende van mijn opa, verzetsstrijder in de Zaanstreek en overtuigd communist, hebben een rol gespeeld. Het boek laat de kloof zien die in Nederland bestond tussen de communisten die vanuit de Hollandse klei verzet pleegden en de Oranjevaarders.’
De aanslag eindigt met de antikernwapendemonstratie in Amsterdam uit 1981. ‘In 1983 liep ik zelf mee met de tweede antikernwapendemonstratie in Den Haag’, aldus Hulsing. ‘Mijn vader en ik liepen toen achter Mulisch en mijn vader vond dit een hele surrealistische ervaring. Ik denk dat ik deze gebeurtenis heb laten meespelen in mijn bewerking.’ De aanslag van Hulsing ligt nog maar nauwelijks in de winkels, maar de tekenaar heeft alweer volop nieuwe plannen. ‘Ik heb wat aanzetten liggen voor scenario’s. Mijn hart ligt bij verhalen uit de jaren veertig en vijftig. Het soort vreemde verhalen, of weird tales, die toen veel werden geschreven. Ik ben onvoorspelbaar en zoek een uitdaging. Al is dat voor een commerciële carrière misschien niet zo handig.’
Boekgegevens
Harry Mulisch en Milan Hulsing, De aanslag, Uitgeverij Oog&Blik, ISBN 978 90 5492 446 3 (€ 24,90)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2015
