Als arts bij de Eerste Poolse Pantserdivisie hielp Dolek Guensberg bij de bevrijding van Nederland. Zijn dochter Miriam schreef Held zonder vaderland om haar vaders levensgeschiedenis te ontsluiten. Het boek laat zich beter als eerbetoon dan als biografie omschrijven. Het belang ervan schuilt erin dat bepaalde feiten over de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar na dato, aan de vergetelheid worden ontrukt.
Door Sandra Broertjes
Bij de bevrijding van het Brabantse Dorst ontmoette dokter Guensberg Milleke Weyerman, zijn toekomstige vrouw: ‘(…) my very intense feeling for you radically changes the perspective of my life,’ zo schreef de stapelverliefde Dolek haar. Hun dochter Miriam (1950) was zich als kind al bewust van haar vaders pijnlijke herinneringen uit de tijd voor hij zijn Milly leerde kennen. Hij is voor haar onder meer een held omdat hij ‘zijn naasten nooit met zijn sores heeft willen belasten’ en toen ze hem eind jaren tachtig wilde interviewen, liep dat op niets uit: ‘Een oorlog vertel je niet!’ vond Dolek.
Held zonder vaderland bestaat uit achtenveertig korte, soms anekdotische, hoofdstukken. Terugkerende onderwerpen zijn de band tussen Dolek en Milleke en Guensbergs gevoelens voor haar vader en haar geëxecuteerde Poolse grootouders. Ook besteedt zij aandacht aan de geschiedenis van Polen en aan het lot van de Joodse gemeenschap in Doleks geboortedorp Nowy Targ. Guensberg laat haar vader enkele keren fictief verslag doen over de oorlog en ze verweeft dat met feiten over de opmars van zijn divisie door Europa, waarbij ze benadrukt hoe belangrijk de bijdrage van de Poolse militairen is geweest.
Dziękujemy Wam Polacy (Wij danken de Polen), zo stond op borden in het bevrijde Breda. De Poolse strijdmacht vormde een aanzienlijk deel van het geallieerde leger, maar dat de Polen in Brits uniform vochten bevorderde hun herkenbaarheid niet en al snel na de oorlog werd hun rol gemarginaliseerd. Polen werd oorlogsbuit van Stalin en de Poolse militairen die met de westerse geallieerden hadden gevochten, konden niet als vrije mannen naar hun land terugkeren. Dolek Guensberg heeft dat tot zijn dood betreurd. Hij werd anesthesist in Twente en bleef, net als toen hij zich vrijwillig aanmeldde voor het Poolse leger in ballingschap, daden stellen. Zo was hij de stuwende kracht achter het aanknopen van vriendschapsbanden tussen een Nederlandse en een Duitse Rotaryclub. De loffelijke woorden die hij daarvoor ontving zijn opgenomen in het boek. Ook uit andere historische documenten over haar vader heeft Guensberg geciteerd en zo maakt de lezer kennis met de werkelijke Dolek Guensberg. Ik had graag meer non-fictie over hem te lezen gekregen in dit boek dat door de uitgever wordt omschreven als biografie, maar in opbouw en stijl eerder een roman is.
Boekgegevens
Miriam Guensberg, Held zonder vaderland. Mijn vader: Pools, Joods en bevrijder, Uitgeverij de Kring, 192 pagina’s (€ 19,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2020.
