Dennis Smits recenseerde jarenlang literaire romans en verhalenbundels voor de Boekenkrant. Vorige maand publiceerden we zijn laatste twee stukken, Dames en heren van Adam Ross en Bericht vanuit het innerlijk van Paul Auster. Maar: hoe kwam hij tot zijn oordeel?
Mijn oudste zoon is drie jaar oud. Het ventje is dol op lezen. Of beter gezegd; op voorgelezen worden, want zelf lezen kan hij natuurlijk nog niet. Iedere avond voor hij gaat slapen lezen we hem twee verhalen voor. Hij mag zelf kiezen welke. De Gruffalo is momenteel zijn favoriet. Het komt maar zelden voor dat de twee verhaaltjes-voor-het-slapen-gaan zijn enige lectuur van de dag zijn. Regelmatig dribbelt hij richting de salontafel, waaronder een flinke stapel peuter- en kleuterboeken liggen opgestapeld. Meestal begint hij te bladeren en vertelt enthousiast met zijn armen zwaaiend wat hij op de tekeningen ziet, meestal klimt hij al snel op een vrije schoot en duwt het boekje in de bij de schoot horende handen.
‘Even lezen?’
Wie mij alleen kent van de afgelopen tien jaar geeft steevast dezelfde reactie op de leeshonger van mijn oudste. ‘Echt een kind van zijn vader.’
Dat zou je wel zeggen inderdaad. Ik ben altijd wel in een boek bezig. Mijn liefde voor literatuur leidde me naar de Utrechtse collegebanken waar ik tijdens mijn studie Nederlands zoveel mogelijk literatuurvakken koos als maar mogelijk was. Mijn boekenkasten puilen uit en tot deze editie recenseerde ik voor de Boekenkrant. Mijn zoon zal het dus wel van mij hebben, alleen… Tot na mijn 20ste las ik vrijwel niets. Of niet vrijwillig in ieder geval. Natuurlijk had ik mijn boekenlijsten op de middelbare school. Voor Nederlands, voor Engels en voor Duits. Welke titels ik las, geen idee meer. Het zullen wel de dunste boekjes geweest zijn die ik vinden kon. Het gouden ei, dat soort werk. Ik vond het vreselijk, lezen. Pas toen ik gedesillusioneerd wegliep van de School voor Journalistiek en vijf halve dagen per week ging werken, nam ik voor het eerst op eigen initiatief een boek ter hand. Een probeersel, om de vrije middagen mee te vullen. Een thriller was het. Tot stof vergaan, van Tami Hoag. Daarna iets van Stephen King en meer van dat soort werk. Het keerpunt kwam in de persoon van Nescio. Om redenen die net zo onverklaarbaar zijn als de keuze voor Tami Hoag, kocht ik ineens Nescio’s Verzameld Proza, prachtig bezorgd door Lieneke Frerichs. Het boek beslaat bijna 900 pagina’s, waarvan nog geen 250 pagina’s eerder uitgebracht werk. De rest bestaat grotendeels uit losse schetsen en rudimentaire vormen van Titaantjes en de Uitvreter. Ik was verkocht. Thrillers kwamen er niet meer in. Steeds verder verdiepte ik me in de literatuur.
[quote]Lezen was niet langer alleen ontspanning, het mocht inspanning zijn.[/quote]
Van Nescio naar Gerard Reve. Naar Willem Frederik Hermans. Thomas Rosenboom en Robert Anker. Het docentenkorps van de Universiteit Utrecht bracht me verder op pad. Lezen was niet langer alleen ontspanning, het mocht inspanning zijn. De aanprijzing ‘leest lekker weg’ werd eerder een afknapper dan een aanbeveling. Niet alles hoeft in hapklare brokken aan de lezer aangeboden te worden. Het brein van de lezer mag best aan het werk gezet worden. Met die gedachte ben ik de afgelopen vier jaar ook maandelijks voor de Boekenkrant aan het werk gegaan. Een recensent die meldt dat een boek ‘lekker wegleest’, daar zit niemand op te wachten. Of een verhaal geloofwaardig is of niet moet de lezer zelf maar bepalen. Geloofwaardigheid mag voor een recensent geen criterium zijn. Is dat immers niet het mooie van de literatuur? Een groot schrijver weet het volstrekt ongeloofwaardige als volslagen logisch te presenteren. Wat ik bij ieder boek weer geprobeerd heb (en wat ongetwijfeld de ene keer beter gelukt is dan de andere) is om net even onder de oppervlakte van het verhaal te duiken. De personages te doorgronden, de motieven bloot te leggen, wat iets anders is dan te proberen de bedoeling van de schrijver te achterhalen. ‘Wat bedoelt de schrijver met dit verhaal?’ is precies de vraag die het plezier in lezen er bij zoveel middelbare scholieren vakkundig uit ramt.In mijn recensies heb ik telkens mijn interpretatie van het gelezen boek willen verwoorden en ik koester niet de illusie dat het de enige juiste interpretatie was. Meestal zocht ik na het inleveren van mijn stuk op internet naar andere recensies van het zojuist gelezen boek. Lang niet altijd kwam mijn oordeel overeen met de oordelen van collega-recensenten. Dat betekent niet dat mijn collega’s het fout hadden, of dat ik het fout had. We interpreteerden het boek alleen op een andere manier. Dat multi-interpretabele is nog zo’n mooi aspect van literatuur. Ik herinner me een college Moderne Literatuur tijdens het eerste jaar Nederlands. In een werkgroep bespraken we Rascha Pepers Russisch Blauw. Bij een bepaalde passage ontstond discussie of iets daadwerkelijk gebeurde of slechts in een droom van de protagonist. De meningen waren ongeveer gelijk verdeel over de groep van twintig studenten. Aan het eind van het college was er geen consensus bereikt. We besloten dat het goed was. Het was hoe dan ook een prachtige passage.
De Gruffalo, tja. Als de tijd rijp is, zal ik er met mijn oudste zoon nog eens over discussiëren. Als de tijd nog rijper is, mag ook de jongste er zijn licht over laten schijnen. Is die muis nu zo slim, of die Gruffalo zo dom? We zullen alle drie gelijk hebben, simpelweg omdat we het verhaal met plezier hebben gelezen.
Boekgegevens
Julia Donaldson en Axel Scheffler, De Gruffalo,Uitgeverij Lemniscaat, ISBN 978 90 563 7184 5 (€ 9,95)
Tim Krabbé, Het Gouden Ei, Uitgeverij Prometheus, ISBN 978 90 446 1806 8
Nescio, Verzameld proza en nagelaten werk, Uitgeverij Van Oorschot, ISBN 978 90 282 4226 5 (€ 25,00)
Rascha Peper, Russisch Blauw, Uitgeverij Contact, ISBN 978 90 254 0825 1
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie december 2013.
