In een flits veren de haren op mijn arm omhoog als Julia Noah de kamer vult met haar pijnlijk melancholische lied ‘Was I wrong … thinking of you?’ Het kippenvel trekt als een golf over mijn lijf als het nummer doorzet, ondersteund door ongrijpbare beelden uit de hoofdstad. Ik heb nooit geweten dat je ook kippenvel in je gezicht kunt hebben.
Door Alex Hoogendoorn
Deze muzikale reïncarnatie van Kate Bush brengt me haast in een trance. De klanken nestelen zich onder mijn huid als een parasiet. Ik geef me over en ga op in de melodie. Onbewust projecteer ik dat gevoel op het verhaal waar de muziek op is gebaseerd: Huidpijn, de nieuwe thriller van Julia Noahs moeder, Saskia Noort.
Muziek kan heel sterk een bepaald gevoel overbrengen. De klanken, de sfeer en de tekst roepen associaties bij je op waar je je niet eens bewust van hoeft te zijn om te ervaren wat het met je doet. Goede literatuur kan dat ook. Zo werd ik behoorlijk neerslachtig tijdens het lezen van Niemand is ooit verloren van Catherine Lacey en lag ik hinnikend als een gelukkig paard op de bank tijdens het lezen van Het kippencollectief van Susan Juby. Dan doe je het goed. Toch bevinden veel boeken zich in het grijze gebied waar taal niet zo duidelijk een sfeer oproept. Maar zeker in een tijd van creatief heruitvinden kunnen muziek en literatuur elkaar versterken.
Betekenisvolle verhalen
De kunst van het verhalen vertellen is al zo oud als het kampvuur. Als we luisteren naar een goede spreker staan we ‘onder invloed van onbewuste vaardigheden die zich honderdduizenden jaren hebben ontwikkeld,’ aldus Chris Anderson in zijn boek De TED-methode. Van het kampvuur naar de hofnar naar het domein van communicatieprofessionals: verhalen hebben altijd een belangrijke rol gehad in gemeenschappen over de hele wereld. Niet enkel voor vermaak, maar ook om te overleven. Met de komst van de boekdrukkunst werd het een stuk makkelijker verhalen correct over te dragen. Dat was heel summier het begin van een nieuwe kunstvorm: de literatuur.
Dat verlangen naar betekenisvolle verhalen is nog altijd aanwezig. In boeken wil je als lezer meegesleurd worden naar een andere wereld en lessen leren waarvoor je zelf niet op avontuur hoeft. De boeken die mij bijblijven zijn vaak de verhalen waar je zulke lessen uit kunt halen, zoals de onlangs verschenen parels Suiker van Onno Wesseling en Een soort van liefde van Alicja Gescinska. Wesseling herinnerde mij eraan dat ik zelf verantwoordelijk ben voor mijn leven en Gescinska’s boodschap sluit daar naadloos bij aan: ‘Iedereen kan dolen, vooral zij die menen op de juiste weg te zijn.’
Glad ijs
Literatuur is zo een samenspel tussen schrijver en lezer, maar ‘niet de schrijver, de lezer moet fantasie hebben’. Die woorden van Harry Mulisch zijn veelzeggend voor verhalen. Of je nu literatuur of fantasy schrijft, uiteindelijk is het aan de lezer om een wereld te vormen die de schrijver zo zorgvuldig mogelijk moet opbouwen met de juiste woorden. En dat is een hele kluif voor beide partijen. Met een goed geproduceerde boektrack kun je al vóór het lezen de sfeer van het verhaal overbrengen. Dat is Saskia Noort en dochter Julia Noah bijzonder goed gelukt, maar het gaat niet iedereen goed af. Je moet meer doen dan een lijst met al bestaande nummers aanmaken op Spotify, of songteksten aanhalen in het boek.
Ook even snel een boektrailer in elkaar draaien werkt tegen je. De boektrailer was nog voor de boektrack een hype in het boekenvak, en dat leidde tot een pijnlijk artikel van lezerscommunity Hebban over de slechtste boektrailers. Je kunt de kijker nieuwsgierig maken met ‘spannende, filmische scenes, compleet met cliffhanger,’ aldus Hebban. Daaruit blijkt weer eens dat je je gauw op glad ijs bevindt. Belangrijk is dat je niet zomaar iets doet. Een boektrailer is net als een boektrack een geheel andere vorm van kunst. Bekijk maar eens de trailer van HEX van Thomas Olde Heuvelt, een voorbeeld van een erg geslaagde en creatieve trailer. Daar is werk van gemaakt.
Bij bestaande nummers hebben mensen vaak al associaties, waardoor het gebruik daarvan voor een boektrack irritaties kan opwekken. Stel je voor dat je vorige zomer nog hebt liggen janken over je verloren geliefde. Een boektrack zou je in dat geval in een compleet verkeerde bui kunnen brengen bij het lezen van het bijbehorende boek. Ouch. Dat zeg ik: glad ijs.
Heruitvinden van kunst
Nieuwe nummers zijn daarentegen nog vrij van associaties en bieden je de kans om het nummer aan het boek te verbinden. Als je ‘What to do?’ van Julia Noah drie jaar later hoort, is de kans groot dat je terugdenkt aan de thriller Huidpijn van Saskia Noort. De marketing van een boek is dus meer dan ‘even iets extra’s aanbieden’ op het internet, en dat lijken meerdere auteurs op te pikken. Young adult-schrijfster Jen Minkman produceert al jaren muziek bij haar eigen boeken. Ook feelgood-auteur Ellen Lina is bezig met een muzikaal project voor haar te verschijnen roman Crash. Lily Frank en Roos Hart gaan nog iets verder. In Liefde op Lowlands kun je in vijf verhalen kennismaken met de symfonische metalband Dark Mist Rising. In ieder verhaal staat een songtekst centraal dat door de band The Fourth op muziek wordt gezet.
We zijn op allerlei manieren bezig met het heruitvinden van kunst en de scheidingslijnen vervagen. Dit is het moment om je als kunstenaar te verenigen met andere creatievelingen. Samen kun je de wereld een prachtig geschenk bieden.
Beeld: Kees Noort
Boekgegevens
Saskia Noort, Huidpijn, Uitgeverij Ambo Anthos, 288 pagina’s, ISBN 978 90 263 3139 8 (€ 19,99)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie augustus 2016
