Er zijn van die schrijvers die altijd blijven verrassen. Als er een nieuw werk van Stefan Brijs verschijnt, weet je nooit wat je precies kunt verwachten. Na romans over klonen, de Eerste Wereldoorlog en armoede op Curaçao, buigt de auteur zich in Zonder liefde over begeerte en hartstocht.
Door Hugo Jager
‘Nu klink ik bijna als een relatietherapeut,’ grinnikt Stefan Brijs. We hebben het over de aantrekkingskracht tussen tegenpolen. Volgens Brijs is een relatie met grote verschillen op den duur onhoudbaar. ‘Een van mijn hoofdpersonages zegt dat liefde geen telraam is. In de liefde zou het niet uitmaken of je veel met elkaar gemeen hebt, terwijl dat het toch een stuk gemakkelijker maakt,’ verklaart de auteur. ‘Maar sommigen kiezen niet voor het gemak. En dat is het grote verschil tussen de twee hoofdpersonages Paul en Ava. Zij zijn elkaars tegenpolen.’
Hoewel je er als lezer op blijft hopen, weet je dat het nooit wat zal worden tussen die twee. Ze zoeken allebei naar iets anders in de liefde en gaan alleen vriendschappelijk met elkaar om. ‘Paul wil een rustig kabbelende relatie, terwijl Ava streeft naar eeuwigdurende passie. Laten we zeggen dat zij een zeer ingewikkeld personage is. Ik hield er ontzettend van om haar in mijn boek te verwerken. Paul is passief en het duurt ontzettend lang voordat hij initiatieven neemt. Dat heeft er ook mee te maken dat hij al een relatie achter de rug heeft met een vrouw die hem verliet. Daardoor moet hij zijn zelfbeeld opkrikken.’ Brijs geeft toe weleens medelijden te voelen voor zijn personages, maar hij zette tijdens het schrijven die compassie van zich af. ‘Ik kan me er niet door laten leiden. Uiteindelijk moet ik als schrijver doen wat het verhaal van me vraagt.’
Palindroom
In dit boek vroeg het verhaal om een benadering die nieuw was voor Brijs. ‘Het is voor het eerst dat ik werk met een soort uitsnede. Al mijn andere boeken hebben een plot met een begin, midden en einde. In Zonder liefde wilde ik juist een bepaalde periode uit de levens van de hoofdpersonages belichten. Zoiets heb ik nooit eerder gedurfd.’ We volgen Ava en Paul dus alleen rond hun dertigste. ‘Ik ben nu twintig jaar ouder dan zij en heb een net zo lange relatie, maar ik denk dat het eigen is aan die leeftijd om een ideaalbeeld van de liefde te hebben. Terwijl je ouder wordt, besef je dat er andere dingen zijn die belangrijk of aantrekkelijk kunnen zijn. Maar in dat stadium bevinden zij zich nog niet.’
Onbewust heeft Brijs nog iets nieuws gedaan in Zonder liefde. Als Paul en Ava elkaar in een filmzaal ontmoeten, benadrukt Paul dat haar naam een palindroom is: van achter naar voren lees je hetzelfde als van voor naar achter. Ik vraag aan Brijs of de hele roman misschien op te vatten is als een palindroom. Het verhaal eindigt immers waar het begon. Brijs lacht. ‘Daar heb ik nooit bij stilgestaan, maar nu je het zegt: inderdaad, tjonge, ik heb dus een palindroom van een boek geschreven.’
Film
Als Paul er in Zonder liefde achter komt dat alles opnieuw begint, verwijst hij naar de film Groundhog Day. Daarin is Bill Murray een weerman die tot zijn frustratie dezelfde dag steeds opnieuw beleeft. Film speelt een belangrijke rol in het boek. Niet toevallig, want de schrijver is zelf een liefhebber van cinema. Hij laat Paul en Ava het vaak hebben over film. En doordat de vader van Ava films inleidt, krijgt de lezer soms diepgravende analyses voorgeschoteld. ‘Het is niet te voorkomen dat je een aantal zaken uit je eigen interessewereld haalt. Bij deze personages die uit het leven gegrepen zijn, was de film voor mij een houvast. Als auteur heb je dat nodig.’
De romans van Brijs blijken zelf overigens lastig te verfilmen. ‘Er zijn een aantal pogingen geweest om het scenario van De engelenmaker op het witte doek te krijgen, maar iedere keer hebben de makers gefaald.’ Hij maakt het de filmmakers dan ook niet makkelijk. ‘De moeilijkheid aan het verfilmen van mijn boeken is dat je er niets uit mag halen. Bij mijn romans haakt alles in elkaar, zoals bij een horloge met allemaal radertjes. Als je er één radertje uithaalt, stokt het hele mechanisme.’ Dat is ook wel iets wat de schrijfstijl van Brijs typeert. ‘Waar een andere schrijver door zou gaan, stop ik. Ik denk dan: als ik hier stop gaat het in het hoofd van de lezer verder. Ik wil geen afbreuk doen aan de verbeelding van mensen. In een dialoog van drie regels kan ik meer zeggen dan op één pagina. Het is voor mij lang zoeken naar de juiste zin of het juiste woord, zodat ik die overbodige woorden niet hoef te gebruiken. Ik durf zuinig te zijn en laat daardoor veel tussen de regels gebeuren.’
Boekgegevens
Stefan Brijs, Zonder liefde, Uitgeverij Atlas Contact, 224 pagina’s (€ 22,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2019.
