In zijn vorige boek, De laatste getuige, vertelt Frank Krake op indringende wijze het waargebeurde verhaal van een man die drie concentratiekampen en een scheepsramp overleefde. Na die beproeving wist hij dat hij klaar was voor het even veelomvattende verhaal: Hannelore.
Door Mirjam Mulder
’s Gravensdeel, 1979. Hannelore is drie als haar ouders lid worden van de ‘Gemeente Gods’, een religieuze groep met als charismatische leider de ‘Profeet’ Sipke Vrieswijk. Als de leden intrek nemen in een oud klooster, raken ze steeds meer afgesloten van de maatschappij, overgeleverd aan het schrikbewind van Vrieswijk en zijn partner Aagje. Hannelore groeit op in een wereld van straffen, misbruik en onzekerheid. Als ze op haar zeventiende wordt bevrijd, begint ze aan een moeizame weg naar geluk.
Puzzelstukjes
Het was Peter Withag, de politieagent die destijds een cruciale rol had gespeeld in de bevrijding van Hannelore, die Frank al in 2012 aanspoorde eens met haar te gaan praten. De schrijver wist meteen dat hij met een heel bijzonder verhaal te maken had. ‘Tegelijkertijd was ik toen net bezig met mijn allereerste boek,’ vertelt hij, ‘dus dat was voor mij nog ver van mijn bed. Het was zo’n indrukwekkend en veelomvattend verhaal, dat durfde ik als beginnend schrijver nog niet aan. Na mijn vierde boek wel.’
Het was voor Hannelore natuurlijk een grote stap om dit uiterst persoonlijke verhaal aan een vreemde te vertellen, maar gelukkig voelde het meteen goed. ‘Voor de zomer in 2018 hebben we een globaal overzichtsgesprek gehouden, over de grote lijnen,’ legt de inmiddels 42-jarige vrouw uit. ‘En vanaf september zijn we begonnen met wekelijkse gesprekken, steeds over een bepaalde periode. Dan nam ik door de week mijn kladblokje mee, en als me wat te binnen schoot schreef ik dat op.’
Daarnaast heeft de schrijver diepgravend onderzoek gedaan, om het verhaal tot in de details kloppend te maken. Van het uitpluizen van krantenartikelen, tot het opsporen van fotografen en oud-sekteleden. Frank: ‘Ik heb voor mezelf een lijst gemaakt van alle mensen die ik zou willen spreken. Zo ben ik een dag in de leer geweest bij een forensisch psycholoog. Ik wilde namelijk doorgronden, voor zover dat kan, wat er nou omgaat in het hoofd van zo’n zieke geest als Vrieswijk. Hoe komt hij tot zijn manipulatieve gedrag?’
Het te spreken krijgen van de voormalige leden van de ‘Gemeente Gods’ bleek een moeilijke opgave. De schrijver begreep wel dat lang niet iedereen er over wilde praten. ‘Het is of nog te gevoelig, of men wil volstrekt anoniem blijven. Zeker bij de volwassenen is de schaamte groot, zij vragen zich af: “Hoe ben ik er ooit ingetrapt?”’ Uiteindelijk vond hij drie oud-sekteleden die wel met hem wilden praten, en samen met de verhalen van andere betrokkenen kon hij alle puzzelstukjes samenvoegen tot één sluitend geheel.
Trial-and-error
Het boek begint als Hannelore nog maar een klein meisje is. Van die tijd heeft zij uiteraard maar weinig herinneringen, en alleen op kinderniveau. ‘De aankoop van het klooster heb ik bijvoorbeeld niet echt meegekregen, ik weet alleen nog dat er ineens schoongemaakt en behangen werd,’ vertelt ze. Frank voegt toe: ‘In het begin van het boek gaat het vooral om de andere leden, en Hannelore fietst er af en toe even tussendoor. Langzaamaan verandert dat accent: de volwassenen worden meer decor en Hannelore gaat de hoofdrol spelen.’
Die lange aanloop was ook nodig om de lezer te laten begrijpen dat de leden geleidelijk aan gehersenspoeld werden door Vrieswijk. ‘Hij begon klein, en ging steeds een stapje verder,’ legt Frank uit. ‘Ik heb zelf heel lang gedacht dat die man altijd al een vooropgezet heeft plan gehad, waarbij het om drie dingen ging: geld, seks en macht. Maar de psycholoog die ik heb gesproken heeft mij ervan overtuigd dat dat niet het geval is, het was trial-and-error.’
Zodoende bestond het leven van de jonge Hannelore vooral uit voortdurende onzekerheid. Iedereen in het klooster was overgeleverd aan de grillen van hun leider; hij bepaalde wat ze aten, welke kleren ze droegen en met wie ze om mochten gaan. Bovendien deelde hij vaak vanuit het niets straffen uit, met als enige verklaring: ‘Zo spreekt de Here.’ Hannelore: ‘Ik leefde altijd onder een soort spanning, of ik het wel goed deed, of ik gestraft zou worden. Het kon zo plotseling omslaan, je wist het nooit.’
Geluk
Nadat ze als zeventienjarige weer terugkeerde in de maatschappij en bij haar oom en tante introk, stond Hannelore ineens voor een hele nieuwe uitdaging. Hoe pas je je aan aan het normale leven, als je niet eens weet wat ‘normaal’ is? ‘Ik heb veel familieromans gelezen,’ vertelt ze lachend. ‘Daar leer je onbewust gedragingen uit, omdat je met de emoties meeleeft. Daarnaast herkende ik in hoe mijn oom en tante leefden een gezond, liefdevol gezinsleven. Er was geen angst, geen onderlinge onenigheid. Ik denk dat je dat onbewust herkent als mens: hier mag ik zijn.’
Voor Hannelore liep het gelukkig goed af. Ze leerde zichzelf te zijn, vond de liefde van haar leven en startte een gezin. Juist daarom vindt ze het belangrijk om haar verhaal te delen. ‘Ik denk dat het voor anderen die nog door dat hele proces heen moeten, goed is om te weten hoe het met mij goed heeft kunnen komen. Dat je het wel waard bent om voor jezelf geluk te zoeken.’
Boekgegevens
Frank Krake, Hannelore. Het meisje uit de sekte, Uitgeverij Achtbaan, 480 pagina’s (€ 22,99)
