Voor anatomie en wetenschap is het anno 2013 erg moeilijk om de handen nog op elkaar te krijgen: hoe het menselijk lichaam eruitziet, is intussen wel bekend. Toch weet wetenschapper Hugh Aldersey-Williams met Anatomie opnieuw de nieuwsgierigheid in het menselijk lichaam te wekken.
Aldersey-Williams beschrijft hoe de wetenschap door de eeuwen heen kennis over het menselijk lichaam vergaarde, weerlegde en aanscherpte. Maar hij zoekt ook uit hoe de interesse in het menselijk lichaam terugkeert in andere delen van de maatschappij. Het boek laveert tussen emotionele waarde en rationele ontwikkelingen.
‘De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp’ is het uitgangspunt. Aldersey-Williams zag het schilderij van Rembrandt in het Mauritshuis in Den Haag. Wat is hier gaande?, vroeg hij zich af. Wie of wat is het onderwerp van het schilderij? Rembrandts schilderij, concludeert hij, heeft niet dr. Tulp of zijn leerlingen als onderwerp, maar het menselijk lichaam. Rembrandt is een schilder in wiens werk, net zoals bij Caravaggio, Da Vinci en Michelangelo, het lichaam centraal staat.
Zo ook bij Shakespeare. De worsteling met het lichamelijke bij Hamlet: ‘Wordt het belichaamde zelf begrensd door de fysieke uitersten van het lichaam?’ Het bloed dat een centrale rol speelt in MacBeth. De corpulente aanwezigheid van Falstaff en de vleselijke beschimpingen die hij moet ondergaan.
[quote]De mens is het centrum van zichzelf. [/quote]
De mens is altijd de maat van alle dingen geweest. Landschapskenmerken en gebouwen zijn vaak naar lichaamsdelen vernoemd. Wetenschappers als Virtuvius rekenden de mathematische samenhang van het lichaam voor. De obsessie met het lichaam is van alle tijden en dat is niet verwonderlijk: de mens is het centrum van zichzelf.
Die persoonlijke betrokkenheid bij het lichaam was niet alleen het uitgangspunt van veel kunst, maar natuurlijk ook van wetenschappers die het lichaam onderzochten. Wilhelm Röntgen, die de röntgenstraling ontdekte en een pioniersrol in de medische wetenschap vervulde, maakte een röntgenfoto van de hand van zijn vrouw, inclusief de ring om een van haar vingers. Het samensmelten van rationele wetenschap met emotionele betrokkenheid is een duidelijk punt in Anatomie. Dat blijkt ook uit de gouden platen die via de Pioneer 10 en de Pioneer 11 de ruimte in zijn geschoten: wetenschappelijke overmoed en een welkom aan eventueel buitenaards intelligent leven met als stralend middelpunt het menselijk lichaam. Het hinken tussen twee onderwerpen – de geschiedenis van de anatomische wetenschap versus de geschiedenis van het menselijk lichaam als thema van kunst en samenleving – maakt het boek bij vlagen chaotisch.
Hoewel het boek een keurige indeling op lichaamsdelen heeft, komt het ongestructureerd over omdat Aldersey-Williams onophoudelijk met wetenswaardigheden blijft strooien. Menigeen zal eens in de zoveel tijd wat namen op moeten zoeken of passages terug moeten lezen. Maar gestructureerd of niet, het enthousiasme voor de onderwerpen maakt veel goed. Het lichaam is immers altijd dichtbij en tegelijkertijd is en blijft het een van de grootste mysteries.
Boekgegevens
Hugh Aldersey-Williams, Anatomie, Uitgeverij Thomas Rap , ISBN 978 94 004 0326 0 (€ 24,90)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2013.
