Het Nationale Toneel speelt een voorstelling gebaseerd op Het stenen bruidsbed van Harry Mulisch, de nog altijd urgente roman over goed en kwaad, schuld en onschuld, oorlog en vrede.
Mensen die graag ‘het boek is altijd beter’ zeggen, en vervolgens klagen over de manier waarop een bewerking afwijkt van het origineel, roepen bij mij een zekere frustratie op. Wat is het nut van een adaptatie, als deze niets meer is dan een kopie? Het was de eerste gedachte die door mijn hoofd spookte toen ik de voorstelling Het stenen bruidsbed van het Nationale Toneel bekeek. De originele tekst van Mulisch’ gelijknamige roman is namelijk vrijwel integraal overgenomen. Mulisch lijkt zelfs aanwezig te zijn in de stem van twee vertelsters, die de stiltes tussen dialogen opvullen met situatiebeschrijvingen.
Jeroen Spitzenberg speelt de Amerikaan Norman Corinth, die in 1956 voor een tandartsencongres het Oost-Duitse Dresden bezoekt. Als gevechtspiloot hielp hij in 1945 mee aan de totale vernietiging van de stad. Hij wordt geconfronteerd met de slachtoffers van het bombardement, dat destijds een rechtvaardige actie tegen Hitlers Duitsland leek. Terwijl hij worstelt met een ongrijpbare schuldvraag, stort hij zich op een veroveringstocht: hij moet en zal Hella (een rol van Tamar van den Dop), de socialistische hostess van het congres, in bed krijgen. Daarnaast zoekt hij koortsig naar iemand die evenveel schuld met zich meedraagt als hij. Hij vindt de West-Duitse Professor Schneiderhahn (gespeeld door Stefan de Walle) en vermoedt dat deze iets met de concentratiekampen te maken heeft gehad.
[quote]Het stuk ademt een ruïnesfeer: een auto is niets meer dan een stuur, een café bestaat uit losgehaalde planken.[/quote]
Regisseur Johan Doesburg zet een stuk neer dat in principe niets nieuws aan het verhaal toevoegt. En toch is Het stenen bruidsbed meer dan een stel acteurs dat het verhaal van Mulisch opleest. Het doet eerder denken aan een abstracte verfilming. Dat begint al vroeg in het stuk, als Mulisch’ zin ‘toen hij […] uit de lucht gevallen op het beton stond’ letterlijk wordt uitgevoerd, door acteur Spitzenberg in een tuigje als een engel naar beneden te laten zakken. Het verhaal ontvouwt zich daarna tussen grimmige decorstukken: is de grond onder die planken nu bedekt met witte stenen, of zijn dat schedels? Het stuk ademt een ruïnesfeer: een auto is nietsmeer dan een stuur, een café bestaat uit losgehaalde planken. Zelfs de begeleidende pianomuziek voelt aan alsof de één voor één aangeslagen toetsen los op de piano liggen. Het geheel wordt nog abstracter tijdens drie gezangen, die Mulisch componeerde in de stijl van Homerus’ Ilias. Terwijl de bommen op het scherm achter het podium langs scheren, zit Corinth met vier andere gevechtspiloten in pilotenkostuum op een hangende stellage. Ze dreunen hun ‘heldendicht’ op alsof ze een brave klas op de Latijnse school zijn. Het is een contrast dat ervoor zorgt dat de beschrijving van het afgrijselijke bombardement niet alleen in je oren blijft hangen, maar ook op je netvlies wordt gebrand.
En dat is nu juist wat de toneelvariant van Het stenen bruidsbed doet met het bestaande verhaal: het is niet zozeer een nieuwe interpretatie, maar ook geen kopie. Het is een vergrootglasversie van een roman die op zichzelf al niet bestond uit de makkelijkste materie. De schuldvraag van Corinth, de pijn van Hella wanneer ze door hem verlaten wordt en de allesoverheersende kapotte stad komen aan als een nog hardere stomp in je maag, nu ze daar zo uitvergroot op het podium worden uitgeleefd. De letters komen tot leven, en de oorlog wordt voelbaar als nooit tevoren.
Het stenen bruidsbed is nog tot 9 november in theaters te zien. Kijk voor meer informatie op www.nationaletoneel.nl
Boekgegevens
Harry Mulisch, Het stenen bruidsbed, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 7682 5 (€12,50)
Foto: Van links naar rechts: Antoinette Jelgersma, Jeroen Spitzenberger en Tamar van den Dop © Carli Hermès
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2013.
Ik zag de voorstelling afgelopen zaterdag in de Stadsschouwburg van Amsterdam en ben het helemaal met het artikel eens. HET STENEN BRUIDSBED is al heel lang een van mijn lievelings boeken. Ik herlees de roman regelmatig, toch maakte ook de toneelversie diepe indruk op me.