Bert Wagendorp houdt van de vrijheid die fictie hem biedt. De novelle Een zaterdagmiddag is net uit, en in januari verschijnt er een nieuwe roman. De romancier is los.
In Een zaterdagmiddag vertelt een moeder haar zoon Bram na jaren over haar jong gestorven broertje. Hij werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gedood door een Engelse bom, waarmee in één klap het meest veelbelovende familielid was weggevaagd. Over zijn dood is jarenlang met geen woord gesproken. Tot nu.
Het verhaal uit deze novelle is deels gebaseerd op het leven van Wagendorps moeder, die tijdens de oorlog haar zusje verloor. ‘Ik wist dat het gebeurd was’, vertelt Wagendorp, ‘maar mijn moeder sprak er nooit over. Ze is er voor het eerst over gaan praten toen ik in 2009, op 4 mei, een column schreef over wat er was gebeurd. Die column ging over hoe lang een tragische gebeurtenis kan doorwerken. Er vinden over de hele wereld elke dag duizenden van dit soort persoonlijke rampen plaats. Er worden voortdurend trauma’s geboren. Die trauma’s zijn er over vijftig jaar nog steeds, voor de mensen die het hebben meegemaakt. Voor mijn moeder is het nog altijd heel hard, die leeft er elke dag mee. Het is iets wat een stempel zet, en waar je niet bij stilstaat zolang dat soort dingen je niet overkomen. Dat wilde ik laten zien.’
Wagendorp (1956) groeide net als Bram uit Een zaterdagmiddag op in een klein dorpje in het oosten van het land, Groenlo. Zijn opa had zich, net als die van Bram, opgewerkt tot hoofdmeester van de school. Als zoon van een fabrieksarbeider was hij de enige uit het gezin die de mogelijkheid had gekregen om te gaan studeren. Ondanks deze gelijkenissen moet je daar volgens Wagendorp niet te veel achter zoeken. ’Het hele boek is fictie, met elementen uit de werkelijkheid. Het is een vermenging, zoals denk ik alle fictie vermenging is.’
Toch één laatste overeenkomst: Bram wordt uiteindelijk journalist, net als zijn schepper. Wagendorp studeerde Nederlands in Groningen, werkte even als copywriter, en begon daarna als journalist bij de Leeuwarder Courant. In 1988 maakte hij de overstap naar de Volkskrant, waar hij onder andere sportverslaggever en Engeland-correspondent was, om eind 2006 te starten als columnist.
Pas rond zijn veertigste debuteerde hij als schrijver, met de wielerroman De Proloog (1995). Eerder was de tijd daar nog niet rijp voor, denkt Wagendorp zelf. ‘Ik dacht altijd wel: ik ga nog een keer een boek schrijven. Maar misschien moet je daar ook wat ervaring voor hebben. Ik denk niet dat ik het op mijn dertigste had gekund. Ik had er toen het geduld en de tijd niet voor, maar ook niet de levenservaring. Ik miste ook het inzicht in mensen, in hoe ze reageren op bepaalde omstandigheden. Als je nou je hele leven al schrijver bent, waar is dan de down to earth-ervaring? Het gewone, normale leven waar de meeste Nederlanders dagelijks mee te maken hebben? Over het algemeen lijkt het me goed als je ook eens normaal werk hebt gedaan.’
Zijn bestseller Ventoux (2013) deed hem inzien hoezeer het hem eigenlijk bevalt, die romanvorm. ‘Ventoux heeft dingen losgemaakt, dat zeker. Ik vind het heel leuk om zo’n wereld te creëren, om figuren te bedenken die voor jou op een gegeven moment heel echt zijn, terwijl je zelf nog niet eens precies weet hoe het met ze zal aflopen. Ik kan me eigenlijk niks plezierigers voorstellen dan daarmee spelen. Het is een enorm vrije vorm, de meest vrije vorm van schrijven. Journalistiek heeft toch altijd die dwang van de werkelijkheid – of de veronderstelde werkelijkheid.’
Diezelfde vrijheid vindt Wagendorp in zijn werk als columnist. ‘Columns zijn een vrijgestelde vorm van journalistiek. Ik hoef me nergens wat van aan te trekken. Het komt helemaal uit mij, ik ben er helemaal vrij in.’ Maar, vindt hij, de vorm van journalistiek die de waarheid boven water probeert te krijgen, dát is de belangrijkste vorm. ‘Die controlerende macht is de werkelijke waarde van journalistiek: is de waarheid zoals die ons wordt voorgespiegeld, of ligt het anders? Wij columnisten darren daar wat om heen. Wij zijn entertainers. Columnisten hebben ook, vind ik, een verschrikkelijk opgeblazen imago, alsof het de belangrijkste mensen van de krant zijn. Het zijn de clowns van de krant!’
Aankomende januari verschijnt er een lijvige roman van Wagendorps hand met zo’n clown in de hoofdrol: Masser Brock. ‘Het speelt zich af in de journalistieke wereld. Masser Brock is een columnist bij een landelijke krant. Daar tussendoor spelen allemaal andere verhalen: over hoe kranten worden gemanipuleerd door geheime diensten, over hoe nieuws tot stand komt en soms ook wordt gecreëerd of verhuld door kranten. Ik wilde graag iets schrijven over het thema ‘nieuws’, omdat ik me vaak dingen afvraag over de weergave van de werkelijkheid in het nieuws. Of dat wel altijd de juiste werkelijkheid is, of dat er misschien een andere waarheid onder zit, wat natuurlijk bijna altijd zo is. Wat ook wel een thema is: de meningenjournalistiek. Hoe die is opgerukt de afgelopen tien jaar.
‘Maar er zitten ook andere mensen in. Een hele fanatieke horlogemaker bijvoorbeeld, omdat ik dat een mooi beeld vind. We proberen grip te krijgen op de wereld middels het nieuws, maar we komen er steeds meer achter dat dat helemaal niet kan. Dat het veel te complex is om het allemaal te kunnen begrijpen. Terwijl een horlogemaker binnen een heel klein universum werkt, en die snapt het helemaal. Die weet precies wat daar gebeurt.’
Wanneer Masser Brock in januari verschijnt, gaat Wagendorp weer verder met het volgende project, waar hij nu al voorzichtig mee bezig is: een roman over een groep mensen uit de Achterhoek die in het midden van de negentiende eeuw naar Amerika emigreerde. De hoofdpersoon wordt een klein jongetje van een jaar of tien, dat staat al vast. En de rest? Daar kan hij van maken wat hij wil.
Foto: Jelmer de Haas
Boekgegevens
Bert Wagendorp, Een zaterdagmiddag, Uitgeverij Atlas Contact, 80 pagina’s, ISBN 978 90 254 4873 8 (€10,00)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2016.
