De bekroonde televisieserie Kijken in de ziel, waarin verschillende psychiaters spraken over hun vak, was vooral onder professionals een grote hit. Net als ‘gewone’ mensen kijken ze graag met enige afstand naar hun eigen vak. Voor non-fictie over (geestelijke) gezondheid geldt hetzelfde: vooral mensen uit het vak zijn er verzot op. Wij zijn ons brein van Dick Swaab was het verjaardagscadeau voor menig arts en psycholoog.
Goed geschreven non-fictie die is gebaseerd op wetenschappelijke kennis is vele malen prettiger leesvoer dan een review-artikel in een gerenommeerd vakblad. Op deze manier kun je ook nog eens je vakkennis bijspijkeren op een terrein dat je al dan niet toevallig interesseert. Zo had ik ongelooflijk veel plezier in het lezen van het boek Wilskracht van de Amerikaanse psycholoog Baumeister dat vorig jaar verscheen. En ik stak er een hoop van op.
Nu is er weer zo’n boek, over een onderwerp dat ons allemaal in meer of mindere mate wel eens bezighoudt. Het heeft de prikkelende (of zelfs: provocerende) titel Digitale dementie en het is geschreven door de Duitse hoogleraar en psychiater Manfred Spitzer. In Duitsland was het aanleiding tot debat en werd het een heuse bestseller. Ik verwacht dat het in Nederland niet anders zal gaan.
Digitale dementie gaat over de keerzijde van de technologische vooruitgang. Over de nadelen van alle digitale activiteiten. En als je dit boek leest zal het lastig vallen om niet te schrikken van de hoeveelheid aan wetenschappelijke informatie die op zijn zachtst gezegd de voordelen van alle computers en sociale media behoorlijk relativeert.
Ongetwijfeld heeft Spitzer de literatuur geselecteerd die hem in zijn betoog van pas kwam. En hij is zeker veel pessimistischer over de toekomst van onze jeugd dan een gemiddelde pedagoog of neurowetenschapper. Maar toch: de hoeveelheid argumenten die hij aandraagt is groot, en het gaat meestal niet om zwakke bevindingen in de geciteerde artikelen.
Wat me vooral trof is hoeveel we al weten over de ongunstige effecten van televisiekijken, zonder dat het ons gedrag serieus heeft beïnvloed. Het ligt in de lijn der verwachting dat ook onderzoek naar overmatig gebruik van de computer en sociale media niet zal leiden tot grote feestpartijen. Sterker nog: we weten nu al dat jongeren de tijd die ze online besteden ten koste laten gaan van huiswerk en voldoende slaap. Dat we de langetermijngevolgen nog niet kunnen inschatten is natuurlijk geen reden om onszelf niet nu al kritische vragen te stellen.
Het lezen van dit boek is daarbij behulpzaam, al was het maar door de grote hoeveelheid informatie die er in staat. En ook nog prettig opgeschreven. Snel lezen, en daarna discussie!
Door Bram Bakker
Boekgegevens
Manfred Spitzer, Digitale Dementie, Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 450 2433 2 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2013.
“Ik zie nog niet gebeuren dat digitale media dit hersenontwikkelingsproces versnellen, verdiepen of op wat voor manier dan ook verbeteren”, schrijft Spitzer
Dat is volgens mij de hele grondhouding waarmee Spitzer dit boek heeft geschreven. Niet: Spitzer heeft het definitieve bewijs. Nee, hij ‘ziet het niet gebeuren’. Spitzer gelóóft gewoon niet dat digitale media een verbetering zijn voor de mensheid. Maar als je als lezer dit vooroordeel niet hebt, is het moeilijk overtuigd te raken.