Een snelweg is van alle plaatsen de minst fantasierijke. Het asfalt is recht en vlak. De uitlaatgassen maken de lucht ongezond en om de parkeerplaatsen van hinderlijke insecten vrij te waren is insecticide ingezet. Het droge geluid van banden die over het asfalt gaan zwelt in de vroegte aan om ’s nachts niet volledig af te sterven. Als dat nog niet erg genoeg is, ligt het in de aard van de weg om ergens aan te komen. Het is wellicht niet de plek waar je zo gauw literatuur verwacht.
De autonauten van de kosmosnelweg van Julio Cortázar en zijn vrouw Carol Dunlop laat zien dat op de dorste plekken de meest vruchtbare gewassen kunnen groeien. Tegen de achtergrond van de Dunlops ernstige ziekte, die op dat moment onder controle leek, maakten zij in het late voorjaar van 1982 een reis van Parijs naar Marseille over de Autoroute du Sud. De reis zou drieëndertig dagen duren, een traject dat zonder file met iets meer dan zeven uur af te leggen is. Hun afspraak was de weg geen enkele keer te verlaten en alle parkeerplaatsen te bezoeken. De autonauten, dat mede dankzij het succesvolle literaire tijdschrift Das Magazin is herdrukt, is de weergave van hun reis. Het onalledaagse karakter van die reis heeft iets weg van een expeditie. Zo beschouwen Cortázar en Dunlop zich ook: ze zijn expeditieleden die met een open blik alles optekenen. Dat optekenen noemen ze zelf wetenschappelijk, maar het is al gauw duidelijk dat de interpretatie van hun empirische waarnemingen sterk door fantasie gestuurd wordt. Een hek dat een aire afsluit van een weg naar wat Cortázar als het huisje van de beheerder ziet, is bijvoorbeeld al gauw de ingang tot een labyrint. Rupsen die bij een zone de repos over hun spijkerbroeken en typemachines lopen, krijgen een rijk innerlijk leven toegedicht. Sympathiek kijken ze de ontdekkingsreizigers aan, ‘dat staat vast, ze kijken ons aan en lijken tevreden en vol vertrouwen, alsof ze wisten dat we even met ze zullen spelen en ze daarna op een groot blad zetten opdat ze ons niet langer hinderen’.
Het taalgebruik van Cortázar en Dunlop is soms omgekeerd evenredig aan het strakgelegde asfalt waarover ze een maand lang op hun einddoel af reizen. Een enkele keer leidt dat ertoe dat je een alinea een paar keer ter hand moet nemen om hem te bevatten. Wie zich daar niet door laat afschrikken kan op een gegeven moment weinig anders dan het boek in een ruk uitlezen. De Route du Sud lonkt.
[quote]Ze zijn expeditieleden die met een open blik alles optekenen.[/quote]
De links georiënteerde Cortázar werd in 1914 te Argentinië geboren en moest vluchten voor de Junta. Hij is bij uitstek een speelse auteur. Je kunt dat experimenteel noemen, maar dat klinkt ergens te afstandelijk, te formalistisch voor zijn wendbare manier van schrijven. Wie zijn korte verhalen gelezen heeft, weet dat hij elke keer iets anders doet. Een verhaal over een lange file op de zuidelijke autoweg is met zulke lange zinnen geschreven dat je de file door het taalgebruik ervaart.
Cortázar bepleitte een voortdurende revolutie. Die revolutie had vooral de voortdurende ontwikkeling of bevrijding van de geest ten doel. Hij was bevriend met Fidel Castro, maar raakte in hem teleurgesteld toen de Cubaanse revolutie stolde tot een dictatuur. Zijn behoefte om zich en de lezer te verlossen van verstarde, ongelijke systemen blijkt ook uit een ander boek van Cortázar, dat gelijktijdig met De autonauten is herdrukt: Rayuela, een hinkelspel. Daarin mag je als lezer je eigen weg of volgorde bepalen bij het lezen: lineair, volgens de door elkaar gehusselde hoofdstuknummering of op een los daarvan gekozen volgorde. Wie zijn geest op speelse wijze wil masseren, zich uit zijn sleur, zijn dagelijkse tred naar zijn werk wil bevrijden, lees Cortázar, en zeker ook dit prachtige samenwerkingsproject van hem en Carol Dunlop.
Boekgegevens
Julio Cortázar en Carol Dunlop, De autonauten van de kosmosnelweg, vertaling: Barber van de Pol, Uitgeverij Meulenhoff i.s.m. Das Magazin, ISBN 978 90 290 8954 8 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2014.
