In Een vorig leven schetst Toon Tellegen een beeld van zijn kindertijd. Met de humor en diepgang die we van de schrijver gewend zijn zet Tellegen zijn vroegere naasten haarscherp neer.
De aanleiding voor Een vorig leven ontstond toen Tellegen instemde de teksten te schrijven voor toneelgroep Het Theater. Dit jaar stond er voor hen een bijzondere gebeurtenis op de planning: optreden tijdens de vijfentwintigste editie van De Parade. Het theaterstuk is nu dus ook in de vorm van een novelle verschenen.
Het verhaal zet de inwoners uit het geboortestadje van de schrijver centraal. Zo is er Jacob Laagwater, waar Tellegen eerder over schreef in zijn boek Een nieuwe tijd. Laagwater is een fabrieksarbeider die verhalen vertelt uit de Bijbel. Hoewel, uit de Bijbel? Laagwater geeft, net hoe het hem het best uitkomt, aan ieder verhaal zo zijn eigen draai. Ook is er de homoseksuele meneer Centje, die uiteindelijk een van zijn leerlingen de dood injaagt. Nog een opvallend figuur uit Tellegens memoires is de zonderling Leen – Godverdomme – Hellevoet, die altijd boos is en uiteindelijk in een woede-uitbarsting zijn eigen huis sloopt.
Op het eerste gezicht lijken al deze kleurrijke figuren willekeurig gekozen. Maar toch schuilt er meer achter de portrettering van juist deze personages. Elke persoon uit het verhaal staat wel ergens symbool voor. Zo representeert Laagwater het grote aantal kerkverlaters uit Tellegens jeugd en laat Centje zien hoe er in een kleine gemeenschap uit de jaren vijftig gereageerd werd op homoseksualiteit. Ook de omgang met psychiatrische patiënten, een gevoelig onderwerp in die tijd, komt aan bod; Leen Hellevoet was namelijk behoorlijk psychotisch. Doordat Tellegen schrijft vanuit zijn kinderlijke herinneringen, blijven deze thema’s luchtig. Hij begreep als kleine jongen duidelijk nog lang niet alles en hij laat de toelichting van zijn inmiddels volwassen geworden zelve achterwege.
Net als Tellegens vorige boeken wordt Een vorig leven gekenmerkt door filosofische diepgang. Met name God en zijn Wil staan centraal. Ondanks dat Tellegen de wereld beziet door de ogen van een kind, weet hij toch haarscherpe bevindingen te formuleren: ‘God was volgens Laagwater besluiteloos en de dood nooit besluiteloos, dat was in de oorlog wel gebleken.’ Ondanks deze felle bewoordingen wordt het verhaal nergens topzwaar, juist doordat Tellegen schrijft vanuit de ogen van een onwetend kind.
Hierdoor is Een vorig leven een knap gereconstrueerde novelle, waarin Tellegen een onschuldig tintje geeft aan de boze grotemensenwereld.
Beeld: Leo van der Noort
Boekgegevens
Toon Tellegen, Een vorig leven, Uitgeverij Querido, ISBN 978 90 214 5877 9 (€ 18,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2015
