De verfilming van 12 jaar slaaf won in maart verschillende Oscars, waaronder die voor beste film. Toch wisten we hier in Nederland tot voor kort vrijwel niets over Solomon Northup.
Sterker nog, de eerste Nederlandse vertaling van zijn memoires is pas afgelopen februari uitgebracht. Deze editie opent met een voorwoord van regisseur Steve McQueen, die 12 jaar slaaf qua relevantie vergelijkt met het dagboek van Anne Frank. ‘Ik was stomverbaasd dat ik nog nooit van dit boek had gehoord,’ aldus de regisseur. Niettemin werd het werk vlak na publicatie in 1853 een bestseller. Misschien kwam dat wel omdat de vrije blanke lezer zich toentertijd goed kon verplaatsen in Solomons plotselinge overgang van vrijheid tot lijfeigenschap. En ook nu weet de filmversie menig bioscoopganger in het hart te raken.
Northup woonde als vrij man in de staat New York met zijn vrouw en kinderen. Totdat hij werd ontvoerd en als slaaf verkocht werd in Louisiana, waar hij twaalf jaar lang op suiker- en katoenplantages werkte. In de negentiende eeuw kwamen zulke schokkende ontvoeringspraktijken regelmatig voor. Northup creëerde een uniek document door extreem gedetailleerde beschrijvingen van zijn ervaringen te leveren. Hij omschrijft slavenhuizen, zijn meesters en het werk op de plantages. Hij is net zo nauwkeurig wanneer hij vertelt over de martelingen die hij en zijn medeslaven ondergaan. Zo verhaalt hij van de gruwelijke mishandeling van slavin Patsey: ‘De lucht weergalmde van de pijnlijke kreten en gillen van de gemartelde Patsey, die zich vermengden met de luide, boze vloeken van Epps. Ze was vreselijk opengereten – ik kan zonder overdrijven zeggen letterlijk gevild. De zweep was nat van het bloed.’
[quote]Northup woonde als vrij man in de staat New York met zijn vrouw en kinderen. Totdat hij werd ontvoerd en als slaaf verkocht werd in Louisiana.[/quote]
Ook is het bijzonder om te zien hoe Northup begrip weet op te brengen voor zijn meesters. Hij noemt de slavernij een ‘wreed, onrechtvaardig en barbaars instituut,’ maar beseft tegelijkertijd dat wie in een wereld van slavernij en blanke superioriteit opgroeit, moeilijk beter kan weten. Bovendien ziet hij een verschil tussen slechte meesters als Edwin Epps en goede slavenhouders als William Ford, zijn eerste meester: ‘Waren alle mensen zoals hij, dan was de slavernij maar half zo bitter geweest.’ Het is niet met zekerheid te zeggen of Northup daadwerkelijk zoveel begrip voelde voor de mensen die hem als slaaf lieten werken. Zijn memoires schreef hij in samenwerking met de blanke David Wilson, in een tijd waarin hij zijn ontvoerders niet eens kon laten berechten, omdat het woord van een zwarte niet opwoog tegen de verklaring van een blanke.
In de filmversie van 12 jaar slaaf is er juist geen twijfel mogelijk: alle slavenhouders zijn monsters. Waar Northup zijn verleden als vrij man nooit aan Ford heeft onthuld, doet hij dat in de film wel. Ford wil de waarheid niet horen en laat Northup zijn verdere lijdensweg afleggen naar de veel wredere plantagehouder Edwin Epps. Het is slechts een van de vele alteraties waarmee de filmmakers hun eigen mening over de slavernij aandikken. Waar sommige toevoegingen, bewerkingen en omissies Northups verhaal af en toe te grondig veranderen, weet McQueen tegelijkertijd de mogelijkheden van zijn filmmedium optimaal in te zetten. Hij voorziet de memoires van een dimensie die onmogelijk op papier had kunnen bestaan. Waar Northup in zijn memoires zijn woorden tot het uiterste benut, gebruikt McQueen de stilte. Een goed voorbeeld is de scène waarin Northup door een verongelijkte slavendrijver wordt vastgebonden en bijna opgehangen. Vervolgens moet hij uren achter elkaar in de verzengende hitte op dezelfde plek blijven staan. Het is ijzig stil. Northup ondergaat het lijden, terwijl op de achtergrond kinderen spelen en de andere slaven overgaan tot de orde van de dag. Ook muziek is belangrijk in McQueens film. Slavendrijver Tibeats pest zijn ‘nikkers’ door ze te laten klappen als begeleiding, terwijl hij het slavenlied Run, Nigger, Run zingt. Aan de andere kant van het spectrum bevindt zich de groep slaven die Roll, Jordan, Roll zingt bij het graf van een gestorven slaaf. Northup (een glansrol van Chiwetel Ejiofor) zingt eerst aarzelend mee, totdat hij zichzelf in de muziek verliest, en alle pijn en wanhoop van zijn gezicht afdruipen.
Een aantal jaren na zijn bevrijding verdween Northup opnieuw. Niemand weet of hij wederom ontvoerd is, werd gelyncht of mogelijk zelf een einde maakte aan zijn leven. Toch heeft hij een onuitwisbare indruk achtergelaten op een publiek van miljoenen. Een publiek dat, dankzij de filmversie van McQueen, enkel zal blijven groeien.
Aantal boekies: 5
Boekgegevens
Solomon Northup, 12 jaar slaaf, vertaling: Leen van den Broucke, Inge Kok, Arjaan van Nimwegen, Thijs van Nimwegen en Anne Colenbrander, Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 978 90 245 5360 3 (€ 19,99)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie 7 april 2014.
