Na een lange treinreis spreek ik Kristien Hemmerechts in haar huis in de mooiste straat van Antwerpen, waar ze al meer dan vijfentwintig jaar woont. Hier schreef ze ook haar nieuwste roman: Alles verandert.
Wie bekend is met In ongenade van de Zuid-Afrikaanse auteur J.M. Coetzee, zal een hoop thema’s in Alles verandert herkennen, want Hemmerechts maakte een spiegelroman van Coetzees werk. ‘Beide boeken hebben in zekere zin hetzelfde verhaal,’ legt de Vlaamse schrijfster uit. ‘Behalve dat de versie van Coetzee zich in Zuid-Afrika afspeelt en dat het hoofdpersonage een man is.’
Alles verandert gaat over de Belgische Iris, die haar succesvolle carrière aan de universiteit op het spel zet voor één van haar studentes. Na een gestrand huwelijk en een aantal mislukte affaires wordt ze verliefd op de bloedmooie Agnieszka, een Poolse studente. Als Agnieszka zelfmoord probeert te plegen en Iris in haar afscheidsbrief wordt genoemd, heeft dat ernstige gevolgen voor haar carrière.
Interessant genoeg maakt Alles verandert vragen los bij lezers die Hemmerechts niet direct zag aankomen. ‘Het intrigeert me dat tot nu toe elke interviewer mij heeft gevraagd of ik Iris sympathiek vind. Ik vraag me dan af of ze dat ook aan Coetzee zouden vragen. Blijkbaar vinden mensen het veel schokkender wanneer een vrouw zich schuldig maakt aan seksueel misbruik.’
Hemmerechts schreef haar roman aan de hand van het principe show don’t tell. ‘Mijn manier van schrijven is niet echt uitleggerig, ik probeer dingen te laten zien. Het is nooit duidelijk hoe de Poolse Agnieszka precies in deze relatie staat, maar dat is juist ook wat ik wilde. Ze is vrij dubbelzinnig in haar gedragingen. Maar ook bij Iris zelf is er sprake van een soort dubbelzinnigheid. Ze is goed in haar vak en kan haar studenten inspireren, maar heeft tegelijkertijd de neiging om vrij autoritair te zijn. Als er tegenwind komt verdraagt ze dat niet goed.’
De schrijfster benadrukt dat die dubbelzinnigheid in het echte leven bij iedereen aanwezig is. ‘We zien elkaar dingen doen, maar blijven vaak het gissen naar de reden. Zelfs mijn eigen gedragingen kan ik niet altijd verklaren. Het is een illusie te denken dat je alles kunt duiden en uitleggen. Net als bij echte mensen kun je het gevoel hebben dat je je personages kent en toch verrast zijn door wat ze doen.’
In haar boeken schrijft Hemmerechts heel open over seks en relaties – zo ook in Alles verandert. Iris laat bijvoorbeeld haar dildo’s door de kamer slingeren, en zijn er uitgebreide beschrijvingen van haar liefdesrelaties. Toch zijn dit geen thema’s waar Hemmerechts heel bewust voor kiest. ‘Hoe mensen met elkaar omgaan, verhoudingen, dat zijn hele belangrijke dingen in het dagelijks leven. Je zou psychiaters los kunnen laten op waarom ik schrijf over zulke onderwerpen, maar als schrijver moet ik constateren dat dat blijkbaar iets is wat mij intrigeert.’
Wanneer ik haar vraag of ze met haar boeken seksuele en relationele onderwerpen bespreekbaarder wil maken, schudt ze haar hoofd. ‘Met mijn boeken wil ik eigenlijk nooit echt wat zeggen of doen. Ik wil slechts laten zien hoe maatschappijen werken en hoe mensen met elkaar omgaan. Iedereen heeft een heleboel ideeën over hoe het zou moeten, maar in de praktijk werkt het nooit zo. Wat ik eigenlijk beoog is mensen geboeid houden. Dat ze iets lezen en willen blijven lezen. Dat vind ik zo mooi van romans, dat de personages niet echt bestaan maar dat je toch door hen gefascineerd kunt raken.’
Hemmerechts woonde lang in Nederland. Maar of haar literatuur ook Hollandse elementen bevat? ‘Ik heb de indruk dat Nederlandse schrijvers vaak willen laten zien hoeveel ze wel niet weten,’ aldus de schrijfster. ‘Vlaamse schrijvers zijn juist het tegenovergestelde. Zij laten juist niet zien hoeveel ze weten, maar willen gewoon een verhaal creëren.’ Volgens Hemmerechts behoren de personages bovendien wel erg vaak tot een hogere sociale klasse. ‘Ze gaan naar dure restaurants en laten zien dat ze alles weten van de verschillende wijnen en gerechten. In dat opzicht vind ik mijzelf meer een Vlaamse schrijver.’
Wel is ze positief over het feit dat Nederlanders geen moeite hebben met haar directe stijl. Haar roman De vrouw die de honden eten gaf, over de vrouw van Marc Dutroux, maakte in Vlaanderen veel kritiek los, terwijl Nederlanders er weinig moeite mee hadden. ‘Soms denk ik dat ik daarom in Nederland had moeten blijven, maar toen ik in Engeland woonde had ik ook ongelooflijke heimwee naar België. Ik vind dit in veel opzichten een verschrikkelijk land, maar het is wel mijn land, mijn thuis.’
Beeld: Mike Nicolaassen
Boekgegevens
Kristien Hemmerechts, Alles verandert, Uitgeverij De Geus, ISBN 978 90 445 3424 5 (€ 19,95)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2015
