Nederlanders en Belgen verschillen meer van elkaar dan we denken. Paul Wouters onderzoekt de wortels van hun eigenaardigheden in o.a. het recht, de economie en de taal en cultuur.
Vlaamse kinderen lezen geenszins méér, maar als het gaat om de inhoud, dan lezen ze wel opvallend béter dan hun Nederlandse leeftijdgenoten. Beter in twee opzichten: ze hebben meer leesvaardigheid in huis en kunnen dus ingewikkelder teksten aan, en ze hebben meer gevoel voor kwaliteit. We mogen aannemen dat Vlamingen niet met een leesgen geboren worden – hoe is dit dan te verklaren?
Een eerste stuk van het antwoord heet marketing. In Nederland is de boekenmarkt compleet gecommercialiseerd, ook voor kinderen. De boeken die gepromoot worden en prijzen winnen, zijn de kansrijke kaskrakers. De kinderen mogen uit het hele aanbod stemmen op de populairste items, zodat er een sterke zuigkracht van de middelmaat uitgaat. Het oogmerk van de Stichting CPNB, die de prijzen organiseert, is het bevorderen van boekverkoop.
Dit contrasteert met de Vlaamse aanpak, die de jeugd juist aan het goede boek wil helpen. De Stichting Lezen laat een commissie van volwassenen een voorselectie maken, zodat pulp van meet af aan geweerd wordt. Bovendien kunnen kinderen niet zo maar een stem uitbrengen, want ze worden geacht al de genomineerde boeken gelezen te hebben. Zoiets is natuurlijk heel on-Nederlands, om van jonge (of wat dat betreft oudere) mensen eerst een inspanning te vragen voordat ze een oordeel mogen geven. Typisch voor een zeer egalitaire cultuur: we leggen de lat zo laag dat het iedereen moet lukken er overheen te komen.
De Vlaamse cultuur is conformistischer en hiërarchischer. Paternalisme is wel een lelijk woord geworden, maar tiert nog welig in de praktijk. Specialisten zeggen wat kinderen zouden moeten lezen; de elite bepaalt het aspiratieniveau. En zo hoort het ook, zou ik zeggen, als het gaat om goede smaak. Het is niet de democratie van de grootste omzet die maatgevend is voor het ware, het schone en het goede.
Er is nog een tweede aanwijsbare oorzaak voor de Nederlandse neergang als het gaat om leesgedrag van kinderen. Weekblad Vrij Nederland (4 oktober 2013) kopt: ‘Pedagogen aan de macht.’ Het gaat om de manier waarop docenten op hun taak in de klas worden voorbereid. Eén van hen observeert dat driekwart van de lerarenopleiding aan pedagogiek opging en een relatief klein deel aan vakinhoud. De aandacht is in de afgelopen twintig jaren sterk verschoven naar het ‘hoe’ ten koste van het ‘wat’. Men is in Nederland in rap tempo van allerhande vakmensen managers of procesbegeleiders gaan maken. Inmiddels is de prangende vraag: stel dat we onze kinderen weer naar kwaliteitsliteratuur willen brengen, hebben we daar de passende leerkrachten nog voor?
De opmars van diverse agogen is in Vlaanderen veel minder snel gegaan dan in Nederland. In Vlaanderen is onder druk van deze nieuwe kaste nog niet alle inhoud weggesijpeld. Men toont hier cultureel meer eigenzinnigheid, doet minder concessies aan de grootste gemene deler en is daardoor meer elitair. Kijk maar naar de programmering van onze theaters en concertzalen.
Boekgegevens
Paul Wouters, Nederland – België. Met die buren heb je geen vrienden meer nodig, Uitgeverij Lemniscaat, ISBN 978 90 477 0685 4 (€ 16,50)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2015
