Waarom is het studentenleven toch zo’n geliefd onderwerp voor een roman? Met de start van het nieuwe studiejaar is de uitgebreide collectie boeken over het leven in de collegebanken aangevuld met weer een nieuwe titel: Zwart krijt van Christopher Yates.
In deze thriller verzinnen zes vrienden tijdens hun studie in Oxford een gevaarlijk spel. Het verhaal begint als Jolyon veertien jaar na het vroegtijdige einde van zijn studie een telefoontje krijgt van Chad, die hem meedeelt dat ze de laatste ronde van het Spel zullen gaan spelen. Vervolgens gaan we veertien jaar terug in de tijd naar de aanvang van een nieuw collegejaar, als de verlegen Amerikaanse uitwisselingsstudent Chad zichzelf de opdracht geeft nieuwe vrienden te maken. Tegen zijn eigen verwachting in raakt hij bevriend met een van de populairste jongens van de campus, de charismatische Jolyon. Vanaf dag één zijn ze onafscheidelijk, en samen komen ze op het idee voor een nieuw spel dat het leven op de universiteit wat spannender moet maken.
Samen met Jack, Mark, Emilia en Dee beginnen Chad en Jolyon aan het Spel. Yates gaat helaas niet erg diep in op de aard van het Spel; je weet alleen dat het gespeeld wordt met kaarten en dobbelstenen en dat de verliezer licht vernederende opdrachten moet uitvoeren. Het wordt al snel duidelijk dat de vriendschap maar moeilijk is opgewassen tegen deze steeds persoonlijker getinte opdrachten. Toch denkt de groep niet aan stoppen, want wie een opdracht weigert ligt uit het Spel en verliest zijn inleg van duizend pond.
Yates bouwt de spanning rustig op en laat langzaam doorschemeren dat alle ingrediënten aanwezig zijn om de vriendschap flink te laten ontsporen. Het Spel zorgt ervoor dat de toch al scheve verhoudingen in de groep worden blootgelegd en versterkt. Zo kijkt Chad heel erg op tegen zijn beste vriend Jolyon, maar wordt hij tegelijkertijd verteerd door afgunst wanneer Jolyon een relatie krijgt met Emilia, op wie Chad zelf stiekem ook een oogje heeft. Daarnaast lijkt Jack op het eerste gezicht een gangmaker die altijd voor een goede sfeer zorgt, totdat Dee omwille van het Spel zijn kwetsbaarheden analyseert en voor de rest van de groep genadeloos uiteenzet wat hij probeert te verbergen achter zijngrote mond. Zo laat Yates met Zwart krijt zien hoe een simpel spelletje in staat is om zes vrienden volledig uit elkaar te drijven door in te spelen op de onzekerheden en verhoudingen binnen de groep. Het verhaal gaat dan ook niet zozeer over het Spel, als wel over vriendschap, de werking daarvan en hoe de manier waarop die ervaren wordt hele levens kan tekenen.
Yates staat niet alleen in zijn onderwerpkeuze: het thema van vriendschap onder studenten is altijd al een geliefd onderwerp geweest onder schrijvers. Zo beschrijft Donna Tartt in De verborgen geschiedenis (1992) hoe de ingetogen Richard Papen wordt opgenomen in een groepje van welgestelde, excentrieke studenten. Richard is verrukt dat hij is toegelaten in hun kring, totdat een van hen plotseling verdwijnt. In Brideshead Revisited (1945) van Evelyn Waugh vertelt Charles Ryder hoe hij tijdens zijn studie in Oxford bevriend raakt met de aristocratische Sebastian Flyte, die hem meeneemt naar zijn ouderlijk huis, Brideshead Castle. Ook Nederlandse auteurs schreven over vriendschap in de studententijd. In Bij nader inzien (1963) van J.J. Voskuil doet student Maarten Koning onderzoek naar de betekenis van vriendschap, en Niemand in de stad (2013) van Philip Huff draait om het leven van twaalf vrienden in een studentenhuis aan de Amsterdamse Prinsengracht.
Wat is het toch dat het studentenmilieu zo’n geschikte setting maakt voor een roman? Misschien wel het feit dat studenten nog aan het begin van hun leven staan, hun toekomst nog helemaal kunnen vormgeven en – dit laatste geldt vooral voor Britse studenten – afstand kunnen doen van hun sociale klasse. Boeken als Zwart krijt laten zien dat veel levens pas echt beginnen tijdens de studententijd, wanneer adolescenten op zoek gaan naar hun identiteit en keuzes maken die een leven lang voelbaar zijn. Het aangaan van nieuwe vriendschappen is een belangrijk onderdeel van die zoektocht. Deze vriendschappen bevinden zich nog in een prille fase die voor schrijvers aantrekkelijk is om te verbeelden, omdat juist in deze fase, waarin het evenwicht binnen de vriendengroep nog voorzichtig wordt afgetast, er van alles kan gebeuren dat de onderlinge verhoudingen uit balans kan brengen.
Ook in Zwart krijt blijkt hoe wankel de relatie tussen de zes vrienden is. Wie uit het Spel ligt, ligt ook uit de groep. De vriendschap duurt bovendien nauwelijks een jaar, maar de gevolgen van dat ene jaar blijven een leven lang voelbaar – bijvoorbeeld in de manier waarop Chads minderwaardigheidscomplex ten opzichte van Jolyon de keuzes in zijn verdere leven heeft bepaald. Yates weet de spanning rondom de uitkomst van het Spel en de impact op de vriendengroep tot in de laatste alinea vast te houden, door flashbacks naar het jaar op de universiteit af te wisselen met de gedachten van de labiele Jolyon uit het heden. En hoewel dit soort verwikkelingen al vaker zijn
beschreven, laat Yates met zijn boek zien dat de aanhoudende fascinatie voor de studentenwereld nog altijd genoeg stof oplevert voor een nieuw onderhoudend verhaal.
Beeld: Circe
Boekgegevens
Christopher Yates, Zwart krijt, vertaling: Nan Lenders, Uitgeverij Ambo|Anthos, ISBN 978 90 263 3156 5 (€ 19,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2015
