Tweehonderd jaar geleden werd Eduard Douwes Dekker geboren. Veertig jaar later debuteerde hij als schrijver onder het pseudoniem Multatuli met Max Havelaar, dat nu beschouwd wordt als het belangrijkste Nederlandstalige boek aller tijden. Jos van Waterschoot en Eric Heuvel maakten er een striproman van.
Door Hans Pols
In een recent stuk schrijft Adriaan van Dis dat zijn belangstelling voor literatuur begon toen hij als kind enkele weken ziek op bed lag en Illustrated Classics ging lezen. Dat waren goedkope stripboekjes met bewerkingen van klassieke boeken zoals Hamlet, De drie musketiers of Moby Dick. De stripverhalen waren vertaald uit het Engels. Als zo’n serie er zou zijn voor Nederlandstalige romans zou Max Havelaar van Multatuli er ongetwijfeld deel van uit maken. De roman is er nu dus als ‘geïllustreerde klassieker’. De mannen achter het project zijn Eric Heuvel en Jos van Waterschoot. Heuvel is al ruim dertig jaar striptekenaar en is vooral bekend van een aantal educatieve stripboeken over de Tweede Wereldoorlog en Quaco. Leven in slavernij, een stripverhaal over het Nederlandse slavernijverleden. Van Waterschoot is een Multatuli-kenner. Hij was twintig jaar conservator van het Multatuli Museum in Amsterdam en schreef een fotobiografie over de schrijver. Tegenwoordig is hij conservator Boekhistorische Collecties en Stripcollecties bij het Allard Pierson Museum.
Multatuli werd op 2 maart 1820 geboren als Eduard Douwes Dekker in Amsterdam. Op zijn achttiende vertrok hij met zijn vader en oudere broer Jan naar wat toen Nederlands-Indië (Indonesië) heette. Hij vond een goedbetaalde baan bij de Rekenkamer in Batavia (Jakarta) die hij weer kwijtraakte nadat er een kastekort was. Hierna had hij verschillende betrekkingen in Indonesië. In 1856 werd hij assistent-resident, een belangrijke ambtenaar, in het district Lebak. Zonder dat hij dat toen al wist, zette hij daarmee een historische stap. Hij werd in Lebak geconfronteerd met vreselijke misstanden: de Nederlanders misbruikten hun macht, stalen van de boeren die voor hen werkten en gebruikten geweld tegen hen. Douwes Dekker probeerde hier op verschillende manieren iets tegen te doen, maar stuitte daarbij op enorme weerstand. Machteloos besloot hij ontslag te nemen en terug te keren naar Europa. Hij ging in Brussel werken als journalist en probeerde gehoor te vinden voor zijn bevindingen in Indonesië. Toen dat niet lukte, zette hij een ander wapen in en schreef er een boek over. Het moest een spannend boek worden met echte helden en schurken dat een groot publiek bekend zou maken met de misstanden die hij had gezien: Max Havelaar. Hij slaagde erin om zijn werk onder het pseudoniem Multatuli gepubliceerd te krijgen via Jacob van Lennep, destijds een invloedrijke jurist, politicus en schrijver. Het boek werd gerecenseerd, gelezen en besproken, ook door parlementariërs en Kamerleden. Wat Multatuli echter hoopte gebeurde niet: er veranderde niets in Indonesië.
Douwes Dekker en Max Havelaar zijn grotendeels dezelfde persoon. Door de ogen van zijn romanpersoon laat de schrijver de lezer kennis maken met wat hij heeft gezien en zijn acties ertegen. Dat verhaal brengt Heuvel prachtig in beeld. Zijn Max Havelaar is getekend in een realistische ‘klare lijn’ die verwant is aan de stijl van Peter van Dongen in Familieziek (met Adriaan van Dis). De tekst van Max Havelaar is een ander verhaal. Die is meer dan honderdvijftig jaar oud en niet echt toegankelijk meer voor een breed publiek. Jos van Waterschoot koos er dus voor om niet (zoals striptekenaar Dick Matena deed met De avonden van Gerard Reve) de integrale tekst van Max Havelaar te gebruiken, maar er een scenario op te baseren. Een begrijpelijke keuze waar Multatuli volgens mij achter zou staan, want het levert een tachtig pagina’s dikke striproman op met echte helden en schurken en voldoende actie om een breed lezerspubliek aan te spreken. Een echte ‘geïllustreerde klassieker’ dus, met net als bij die boekjes uit de jaren vijftig een boeiend en informatief dossier over het boek, geschreven door een deskundige. Wie weet ligt er nu wel ergens een jonge lezer ziek op bed deze striproman te lezen, waardoor zijn belangstelling wordt gewekt voor de Nederlandse literatuur.
Boekgegevens
Eric Heuvel en Jos van Waterschoot, Max Havelaar. De graphic novel, Uitgeverij L, 106 pagina’s (€ 22,95)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2020.
