‘Ze heeft in elk geval íets gedaan met haar leven’ -

Annejet van der Zijl was op donderdag 26 november op uitnodiging van Boekhandel De Omslag te gast in Delft om te vertellen over haar nieuwe boek, De Amerikaanse prinses. Hoofdpersoon Allene Tew was een pittige dame. ‘Op die foto’s ziet ze er zó stout uit.’

Had Allene Tew (1872-1952) qua geboortejaar misschien nog net met mijn betovergrootmoeder kunnen zijn, de meeste bezoekers van deze avond zouden met gemak haar kleinkinderen kunnen zijn. En waar de muzikale opening van de avond door door Duo Heer Halewijn voor mij voornamelijk onbekende liedjes bevat, zingen veel mensen nummers zoals ‘Als je voor een dubbeltje geboren bent’ van Louis Davids zachtjes mee.

‘Als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje’, zong Davids in 1935. Hoe waar dat voor sommige mensen misschien ook mag zijn, voor Allene Tew gold het in elk geval niet. Opgegroeid in het pioniersstadje Jamestown in de stalhouderij van haar grootouders, wist ze zich op te werken tot een van de meest gerespecteerde leden van de Amerikaanse én Europese high society. Annejet van der Zijl kwam deze bijzondere vrouw op het spoor toen ze bezig was aan haar biografie over prins Bernhard, vertelt ze aan Dorine Holman, die haar vanavond interviewt. Als Bernhards ‘tante’ had Allene namelijk een vinger in de pap bij de totstandkoming van zijn huwelijk met Juliana. Zelf trouwde Allene maar liefst vijf keer. ‘Nou’, dacht Van der Zijl toen ze daarachter kwam, ‘ze heeft in elk geval íets gedaan met haar leven.’

Een kleine geschiedenis van Amerika
Maar het leven deed ook iets, of eigenlijk van alles, met Allene. Ze moest twee echtgenoten begraven, verloor haar drie kinderen onder andere aan de Eerste Wereldoorlog en de Spaanse griep, zag haar vermogen grotendeels verdampen in de beurskrach van 1929, en werd door haar vierde huwelijk met een Duitse prins op latere leeftijd opeens een Amerikaanse prinses. ‘Wat natuurlijk erg mooi is aan haar leven – dat is echt een cadeautje voor de biograaf – is dat haar leven zo is verweven met de grote geschiedenis’, vertelt Van der Zijl. ‘Haar leven werd de hele tijd zo aangeraakt en op zijn kop gezet door de wereldgebeurtenissen, en daar moest ze ook op reageren. In die zin kun je mijn boek niet alleen lezen als een geschiedenis van haar leven, maar ook als een kleine geschiedenis van Amerika.’

Interviewster Holman vraagt of Van der Zijl een trend bespeurt in het terugkijken naar die periode eind negentiende, begin twintigste eeuw. Holman verwijst naar de verhalenbundel Romeinse koorts van Edith Wharton (1862-1937), die Van Oorschot vorig jaar uitbracht en die eveneens in deze periode speelt. Van der Zijl denkt van wel. ‘We zijn toch in veel opzichten een samenleving in crisis. Ik denk dat daar die grote belangstelling voor geschiedenis vandaan komt. Mensen gaan terugkijken om handvatten te vinden om te kunnen omgaan met wat er nu aan de hand is. Dat is denk ik een heel menselijk iets.’

Voor- en tegenspoed
Zelf kreeg Van der Zijl de afgelopen tijd op persoonlijk gebied ook te maken met tegenslag. ‘Ik ben nu over de vijftig, en het idee dat jij en iedereen waar je van houdt onkwetsbaar is raak je op een gegeven moment goed kwijt. Er overleden de afgelopen jaren veel mensen in mijn omgeving en er werden veel mensen ernstig ziek. En ik vond eigenlijk dat ik daar niet zo goed op was voorbereid.’ Rond die tijd las Van der Zijl een interview met een hoogleraar psychologie, die stelde dat mensen tegenwoordig niet meer kunnen omgaan met pech. Hij haalde aan onderzoek aan waarin een aantal mensen een tijdlang werd gevolgd om te kijken wat zij van hun leven wisten te maken. Wat bleek? De enige voorspeller van geluk was niet uiterlijk of rijkdom, maar hoe iemand met tegenslag wist om te gaan.

Het onderzoek en de conclusie – hoe beter iemand met tegenspoed omgaat, hoe meer kans hij of zij op voorspoed heeft – maakte diepe indruk op Van der Zijl. Een belangrijk thema in De Amerikaanse prinses werd dan ook de vraag hoe met tegenslag om te gaan. ‘Allene was voor mij het levende voorbeeld van iemand die heel erg goed met tegenslag wist om te gaan. Ik merkte dat ze goed gezelschap was, omdat ze niet aan zelfbeklag deed en omdat ze actie ondernam. Dat vond ik verfrissend.’

‘Ik vergelijk haar manier van met ongeluk omgaan op een gegeven moment met oorlogswonden uit de Eerste Wereldoorlog. Heel veel mensen kwamen uit de oorlog zonder ledematen. Wij vinden tegenwoordig dat als je iets ergs overkomt, je daarover moet praten en het moet verwerken. Maar bij verloren ledematen kun je praten tot je een ons weegt, die groeien niet meer aan. Dan kun je je beter een kunstbeen laten aanmeten en proberen daarmee te lopen. En dat is eigenlijk wat Allene emotioneel gezien deed. Haar echte gezin was weg, dat kwam niet meer terug, en ze zal ongetwijfeld nooit meer zo gelukkig zijn geweest als in die tijd. Maar wat zij deed was het zoeken van wat je bijna zou kunnen omschrijven als pseudo-kinderen. Ze nam allemaal jonge mensen onder haar hoede die op de een of andere manier haar zorg en hulp konden gebruiken. Bernhard was een van hen.’

Binnenhuisarchitectuur
Dan wordt er een pauze ingelast, waarbij ik aansluit in de lange rij van bewonderaars die hun exemplaar van De Amerikaanse prinses willen laten signeren. Als ik vermeld dat ik verslag kom doen van de avond, blijkt Van der Zijl de Boekenkrant zelf ook te lezen: ‘Vooral doorgaan met de krant hè!’, zegt ze.

Na de pauze is het tijd voor vragen uit het publiek. Ik vraag de auteur of ze het niet frustrerend vindt dat ze nooit tot in de kleinste details zal weten hoe Allenes leven verlopen is of hoe belangrijke gesprekken verliepen. ‘Ik ben blij dat ik zoveel brieven van haar heb’, antwoordt Van der Zijl, ‘dan heb je toch wel erg het gevoel dat je haar stem hoort. Ik heb vooral brieven gevonden uit de laatste periode van haar leven, en natuurlijk had ik heel graag brieven willen vinden uit eerdere periodes, maar die had ik niet. Dat is het lot van een non-fictieschrijver. Het is een soort toegepaste kunst, een beetje zoals binnenhuisarchitectuur: je krijgt een ruimte, je krijgt wat meubels en daar moet je dan iets moois van proberen te maken wat werkt. Je bent een soort Houdini.’

Foto: Anja van Wijgerden