Washington Black is meer dan alleen een mooie cover. Het verhaal neemt je mee op reis van een slavenplantage op Barbados tot Nova Scotia, Marokko en zelfs de Noordpool. De Canadese schrijfster Esi Edugyan weet dit ongelofelijke verhaal op een wonderbaarlijk realistische wijze neer te zetten.
Door Mirjam Mulder
1830. De elfjarige George Washington Black, oftewel Wash, werkt al zijn hele leven op een suikerplantage in de Caraïben. Niets wijst erop dat hij ooit een ander leven zal kennen, tot de broer van zijn meester op het toneel verschijnt. De excentrieke wetenschapper Christopher Wilde, bijgenaamd Titch, is ‘een en al oog, een en al neus, een en al vingers als messen die in de aarde wroetten.’ De wetenschapper wil ’s werelds eerste heteluchtballon bouwen en schakelt Wash in om hem te helpen. Hij neemt het jongetje onder zijn hoede en leert hem met nieuwe ogen naar de wereld te kijken.
Terwijl Wash aan zijn nieuwe leven acclimatiseert, ontdekt hij dat hij een groot tekentalent heeft. Titch benoemt hem zelfs tot zijn hoofdillustrator. Maar dan verstoort een verschrikkelijk ongeluk hun plannen; ze moeten vluchten en stellen hun Wolkenkliever vroegtijdig op de proef. Die vlucht voert hen de halve wereld over en laat Wash voor het eerst vrijheid proeven. Als zijn beschermheer plots verdwijnt, staat hij er alleen voor. Hoe bouw je een leven op als je niets van de wereld afweet?
Negentiende-eeuws verslag
Het is moeilijk om dit verhaal na te vertellen zonder dat het al te fantastisch klinkt. Het meandert en stelt je voor onverwachte plottwisten. En toch weet de schrijfster je te overtuigen, met name door haar naturalistische schrijfstijl. Net als de wetenschappers in dit boek, beschrijft Edugyan de omgeving op een gedetailleerde wijze, geuren en kleuren incluis: ‘De kou had een kleur, een smaak; ze wikkelde zich om je heen als een onwelkome huid en begon dan zachtjes te knijpen.’ Het onderzoek dat de auteur heeft gedaan naar de wetenschap van die tijd maken het extra geloofwaardig.
Washington vertelt dit verhaal als hij achttien is, wat hem in staat stelt te reflecteren op de gebeurtenissen uit zijn jeugd. Daardoor is de verteller onbetrouwbaar, en kan hij zich veroorloven om tegenstrijdige of onmogelijke dingen te beschrijven; hij was immers maar een onwetend kind, ‘grootgebracht met ketenen en bloed’. De auteur vertelt in een interview met BookPage dat ze de vorm van een negentiende-eeuws verslag wilde simuleren. Een goede keus: op deze manier komt de tijdgeest goed over, zonder dat ze hoeft over te gaan op ouderwetse formuleringen.
Bitterzoet randje
In de leer bij Titch en later bij de marine-zoöloog Goff, ontplooit Wash zich tot een intelligent en begaafd tekenaar. Als lezer vraag je je algauw af hoe waarschijnlijk dit is. Maar in dit geval doet dat er niet toe: de schrijfster laat juist zien wat had kúnnen gebeuren, als een slavenjongen als Wash de kans had gekregen zich te ontwikkelen. Ze wijst ons op al het talent en de kennis die er verloren is gegaan door de slavernij. Dat geeft dit wonderlijke verhaal een bitterzoet randje.
Toch ligt dit thema er niet heel dik bovenop. Het boek speelt zich grotendeels af na de afschaffing van de slavernij en gaat met name om vrijheid en vriendschap. Nadat Wash alleen is achtergebleven, voelt hij zich totaal ontheemd. Ook als hij eindelijk een soort thuis heeft gevonden bij zijn geliefde Tanna en haar vader Goff, voelt hij zich niet vrij. Hij moet erachter komen wat er met Titch is gebeurd: de man die zijn leven redde, die hij als vriend zag. De wetenschap als ‘grote gelijkmaker’.
Maar zag Titch hem eigenlijk wel als gelijkwaardige? Die vraag begint aan hem te knagen als Tanna tegen hem uitvalt: ‘Je was voor hem een zaak, geen persoon, al beweerde hij nog zo stellig iets anders. Je was iets wat hij voor zijn eigen kruistocht inzette, zijn eigen gevoel van goedheid.’ Wash voelt zich bedrogen, als hij beseft dat Titch hem heeft afgedankt zodra hij geen nut meer voor hem had. Hij reist hem achterna, van Amsterdam tot Marokko, om hem daarmee te confronteren. Pas dan zal hij eindelijk vrij zijn.
Met Washington Black schreef Edugyan een alternatieve geschiedenis. Het boek bespreekt zware thema’s op een genuanceerde manier; boosdoeners en redders zijn uiteindelijk ook maar mensen. Soms meandert het misschien wat te veel, maar door de hypnotiserende schrijfstijl ga je er geheid in mee. Net als Titch met zijn Wolkenkliever, maakt Edugyan in dit verhaal het onmogelijke mogelijk.
Boekgegevens
Esi Edugyan, Washington Black, vertaling: Catalien van Paassen, Uitgeverij Signatuur, 416 pagina’s (€ 22,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2019.
