‘Muziek is ook leven!’

Neuropsycholoog Erik Scherder is bekend van zijn optredens bij De Wereld Draait Door en zijn bestseller Laat je hersenen niet zitten. De boodschap van zijn nieuwe boek Singing in the brain is duidelijk: van muziek word je niet alleen gelukkiger, maar ook gezonder.

Aan de telefoon klinkt Erik Scherder net zo enthousiast als tijdens zijn televisieoptredens – ik zie de twinkeling in zijn ogen bijna voor me wanneer hij mij uitlegt waarom dit nieuwe boek zo’n logische opvolger is van Laat je hersenen niet zitten, waarin hij betoogt hoe belangrijk lichamelijke beweging voor je hersenen is. ‘Eigenlijk liggen muziek en beweging superdicht bij elkaar. Als u kijkt naar de studies die gaan over muziek, ziet u activiteit in de motorische schors. Dat komt onder andere door de ritme, de beat in de muziek. Die activiteit is nog groter als u muziek speelt. Maar zelfs als u een liedje in gedachte neemt, is die activiteit er.’
Maar er is ook een overeenkomst tussen muziek en beweging die Scherder betreurt. ‘Alle twee zijn ze uit zowel het basisonderwijs als het verpleeghuis verdwenen, terwijl het alle twee bronnen voor rijkdom zijn voor de hersenen. Bewegen is leven, zei ik in mijn eerste boek. Maar muziek is ook leven.’

Neuropsycholoog met een missie
Met Singing in the brain hoopt Scherder die boodschap aan zijn lezers over te brengen. Muziek en evolutie zijn nauw met elkaar verbonden, aldus de neuropsycholoog. ‘Toen we rechtop gingen staan, zijn we andere klanken gaan formuleren. Klank was overleving en communicatie: je hoorde gevaarlijke dieren aankomen, maar gebruikte ook geluiden om in groepen te kunnen leven.’ Muziek is dus de essentie van ons bestaan, vindt hij. ‘Het is dan ook zo jammer dat alleen de happy few van de Nederlandse bevolking de kans hebben om met muziek in aanraking te komen. Het is toch wel een missie, als ik het zo mag zeggen, om daar verandering in te brengen.’
Maar eigenlijk heeft Scherder nog een missie. Hij is als hoogleraar in de neuropsychologie verbonden aan de VU in Amsterdam, maar sinds zijn optredens bij De wereld draait door bereikt hij een nog veel breder publiek buiten de wetenschappelijke wereld. Die traditie zet hij voort in Singing in the Brain. ‘Echte muziekliteratuur is bijna onleesbaar voor de niet-ingewijde. Ik wilde graag een poging doen om het begrijpelijk te maken, zonder het publiek te onderschatten.’

Van Beyoncé tot Bach
In het boek komen de meest uiteenlopende vraagstukken over de connectie tussen muziek en het brein komen voorbij. Zit er een verschil tussen de manier waarop muzikanten en leken muziek ervaren? Is de ene muzieksoort beter voor je gezondheid dan de ander? En waar komt muzikaliteit vandaan? Tijdens het beantwoorden van dit soort vragen neemt Scherder een breed scala muzieksoorten onder de loep – van Beyoncé tot Bach. De hoogleraar luistert overigens graag naar zowel hiphop als klassieke muziek: ‘Ik kan zelf enorm genieten van Usher. Van dat soort muziek krijg ik zin om mee te bewegen. Maar het hangt wel van mijn stemming af. Rond Pasen vind ik het heerlijk om de Mattheus op te zetten en één keer helemaal af te horen.’
Maar muziek maakt niet alleen gelukkig volgens Scherder; het kan ook je gezondheid beïnvloeden. Dat kan op negatieve wijze gebeuren: zo benoemt de neuropsycholoog gevallen waarin heavy metal en atonale muziek de bloeddruk verhogen. Maar hij vertelt ook over een demente man die zich zijn jeugd herinnert na het horen van muziek uit die tijd, en over een meisje dat uit een coma komt zodra haar favoriete muziek wordt opgezet. Het zijn schitterende voorbeelden van de kracht van muziek. Maar, benadrukt Scherder, het boek blijft een resultaat van wetenschappelijk onderzoek. ‘Ik heb het niet als een believer willen schrijven. Als het over ziektebeelden gaat en ik reviews laat zien, ben ik objectief. Dan schrijf ik ook echt: jongens, wees voorzichtig. De aantallen zijn te klein, of de studie is te zwak. Dat is nu eenmaal de wetenschap: niemand is geïnteresseerd in mijn mening, je moet het bij de literatuur houden.’
Dat neemt niet weg dat Singing in the brain toch echt wel laat zien dat muziek een positief effect op je brein kan hebben. En dat is nodig, aldus Scherder. ‘Er zijn musici die zeggen: Erik, wij waren altijd hautain, muziek staat buiten twijfel. Maar nu is de tijd gekomen dat ensembles het niet makkelijk hebben en dat de concertzalen niet vol stromen. Je ziet dat men het belang van muziek wil bewijzen. En daar moet je dan wel mee beginnen.’

Een muzikale opvoeding
Gelukkig is Scherder niet alleen: er zijn prachtige initiatieven in het hele land om muziek weer op de agenda te krijgen. ‘Koningin Maxima is bijvoorbeeld beschermvrouwe van muziek in de klas. Samen met Jet Bussenmaker en Joop van den Ende zet zij zich in voor meer muziek in het basisonderwijs. Maar denk ook eens aan het leerorkest van Marco de Souza, waar kinderen uit de Bijlmer uit de laagste economische klasse instrumenten mogen kiezen en in orkesten mogen spelen. Zo zijn er talrijke initiatieven om muziek weer onderdeel van de opvoeding te maken.’
Scherder ziet ook een rol weggelegd voor scholen. ‘Onlangs was ik bij een conferentie waar veel basisschooldirecteuren aanwezig waren. Die zeiden: je moet niet alleen aan muziekles denken, maar ook aan zingen tijdens de taallessen, of zingend de sommen oplossen. Zo kun je muziek door de dag heen larderen. Dat is best slim, want met zingen gebruik je beide hersenhelften – muzikaal en verbaal. Maar ja, leerkrachten worden op de Pabo niet meer opgeleid in de muziek, dus je kunt het ze niet kwalijk nemen. Maar het is hoog tijd dat de muziek weer de plek krijgt die het verdient.’

Ontstressen
Hoofdredacteur Anouk is behoorlijk druk met al die Boekenkrant-deadlines. Daarom vroeg ze aan Erik Scherder: welke muziek kun je het beste luisteren als je gestrest bent?
Scherder: ‘Als u muziek met een rustig ritme en een lage frequentie opzet, daalt uw bloeddruk en hartslag. Maar een ander advies – ook uit de literatuur – is dat u vooral moet luisteren naar wat u mooi vindt en waar u bekend mee bent. Alleen dan kunt u tijdens het muziek luisteren goed werken. Als u nieuwe muziek opzet, en die vindt u interessant, dan bent u afgeleid en kunt u de klus niet afmaken.’

Boekgegevens

Erik Scherder, Singing in the brain, Uitgeverij Athenaeum, 432 pagina’s (€ 24,50)

Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2017

Berichten gemaakt 5276

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven