Een danseres op de rug gezien, een indringend spelende fagottist of een in zichzelf gekeerde vrouw met een glas absint voor haar neus. De schilderijen van Edgar Degas zijn vaak momentopnames. Zo ook de bloemschikkende vrouw, die een belangrijke rol speelt in Mrs. Degas, de nieuwe roman van Arthur Japin.
Door Hugo Jager
‘Het begon allemaal in New Orleans, Louisiana’, verklaart Arthur Japin. De auteur gaf er een lezing over zijn vorige roman De gevleugelde. ‘In een verloren uur bezocht ik het huis waar Edgar Degas een halfjaar woonde. Het is nu een Bed & Breakfast, gerund door de nazaten van Estelle Degas. In de kamers hangen reproducties van de schilderijen die de kunstenaar er maakte. Het viel mij op dat hij Estelle een paar maal schilderde terwijl zij bloemen aan het schikken was. Geen opmerkelijke voorstelling, totdat ik erachter kwam dat zij blind was.’ Dat riep natuurlijk vragen op. ‘Hoe kiest een blinde kleuren en bloemen bij elkaar? En waarom deed ze dat, aangezien ze het resultaat toch nooit kon zien? En vooral: waarom fascineerde dit de schilder zo?’
Op zoek naar antwoorden stuitte Japin op een interessant gegeven. ‘Ik kwam erachter dat Edgar Degas op dat moment, in 1872, niet lang na de Amerikaanse burgeroorlog had gehoord dat hijzelf ook blind zou worden.’ Of het nu een beperkt zichtvermogen is, doofheid of dwerggroei, de personages in de romans van Japin hebben vaak te maken met een beperking. ‘Al mijn hoofdpersonen staan op de een of andere manier buiten de maatschappij. Het isolement fascineert me. Het lot van de buitenstaander blijkt namelijk vaak ook een kracht. Mensen bedenken geweldige oplossingen om toch iets voor anderen te betekenen.’ De auteur somt voorbeelden uit zijn oeuvre op. ‘Zo vindt de hoofpersoon uit De gevleugelde het allereerste vliegtuig uit en leren de kleine mensen uit De grote wereld voor zichzelf te kiezen.’ En Degas? ‘Door zijn slechte zicht verandert hij zijn materiaal en kleurkeuze waardoor hij alsnog succes krijgt.’
De menselijke kant
Het liefdesleven van Degas verliep minder florissant. Het was namelijk niet alleen de blindheid die Degas in Estelle fascineerde. Hoewel ze zijn nicht was, was het zeker ook haar schoonheid die hem betoverde. Helaas is zijn broer hem voor. Die verklaart haar de liefde en trouwt met haar. ‘Ik zou soms willen dat Degas andere keuzes had gemaakt. Estelle en hij hadden dan in ieder geval een stuk gelukkiger kunnen worden. Maar dan was er geen drama geweest en daarmee ook geen boek. Ik neem de feiten van een mensenleven en probeer me in te leven om de emotionele laag onder die gegevens bloot te leggen. Ik wil weten waarom bepaalde keuzes werden gemaakt, waar dat pijn deed en waaruit hij of zij moed putte.’
Japin kruipt in de huid van de oude Degas. Hij zet de kunstenaar neer als een enigszins afstandelijke nukkige, voor een buitenstaander moeilijk benaderbare man. ‘Geen mens wordt boos geboren. Ik vind het fijn om zo iemand begrijpelijk te kunnen maken, te achterhalen waar het misging en vooral te onderzoeken of ik nog iets van die zachte, menselijke kant kan opwekken.’ Het empathische deel van zijn karakter zien we zeker in zijn jongere jaren, wanneer Estelle met haar familie langere tijd in zijn huis in Parijs verblijft. Zij moesten vluchten voor de gruwelen van de Amerikaanse Burgeroorlog. Om ze op te monteren liet hij elke dag verse bloemen komen.
Historisch
Het is niet alleen de innerlijke wereld die Japin beschrijft, maar ook de historische context. De grillen van de burgeroorlog komen uitvoerig aan bod. Generaal Benjamin Butler voerde de Noordelijke troepen aan en bepaalde na de overwinning van het zuidelijke New Orleans dat vrouwen die soldaten minachten konden worden bestraft met verkrachting. Tegelijkertijd was het Noorden tegen slavernij. Hoe kan het dat zo’n alleszins humaan uitgangspunt gepaard gaat met razernij? ‘Het zegt alles over mannen. En over oorlog. Iedere wisseling van macht brengt nieuwe gruwelen. De slavernij is een historische vergissing geweest, zoals een broer van Degas in de roman zegt: “het is een morele, politieke, commerciële en sociale faux pas geweest. De schaduw van Afrika hangt over Amerika, een schande waarvan ik me afvraag of het die ooit kan afschudden, een stinkende wond waaraan het op een dag uiteindelijk te gronde zal gaan.” En kijk om je heen, de mensheid lijkt niets van zijn geschiedenis te leren.’
Boekgegevens
Arthur Japin, Mrs. Degas, Uitgeverij De Arbeiderspers, 303 pagina’s (€23,99)Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2020.
