Toen Thijs Pollmann (1939), hoogleraar in de taalkunde, met pensioen ging, vatte hij het idee op om Thomas Manns Jozef en zijn broers te vertalen. Tien jaar later brengt uitgeverij Wereldbibliotheek het eindresultaat uit. Pollmann: ‘Jozef en zijn broers is één van de allermooiste boeken ooit. De verschijning van deze vertaling is een erkenning daarvan.’
Wat maakt Thomas Mann voor u zo’n speciale auteur?
‘Mann benut de mogelijkheden van het Duits op maximale wijze. Zijn taalgebruik trekt je het verhaal in en blijft meeslepend – er zijn zoveel passages in Jozef en zijn broers die ik als voorbeeld hiervan zou kunnen noemen. Hij was bovendien een begaafd voordrager. Er bestaan opnames van zijn voordrachten, waarbij je kunt horen dat zijn stem sympathiek, warm en bijzonder is. Dit talent van hem heeft er ook voor gezorgd dat ik een vertaling wilde afleveren die zich goed laat voorlezen.’
Hoe verliep het vertaalproces?
‘Ik heb het boek eerst een aantal keer gelezen en vervolgens heb ik zo’n honderd à tweehonderd pagina’s vertaald. Toen ik erachter kwam dat de vertaalrechten in handen waren van uitgeverij Wereldbibliotheek, heb ik ze benaderd met wat ik toen had en aangegeven dat ik het boek graag wilde vertalen. Toen duidelijk werd dat ik aan de slag mocht, heb ik het werk per deel vertaald.’
[quote] ‘Ik stelde me voor hoe Mann geschreven zou hebben als zijn moeder- taal het Nederlands was.’[/quote]
In hoeverre klinkt niet alleen de stem van Mann, maar ook uw eigen stem door in de vertaling?
‘Ik wilde me voorstellen hoe Mann geschreven zou hebben als zijn moedertaal het Nederlands was. In hoeverre dat gelukt is, durf ik niet met zekerheid te zeggen. Een vertaling is eigenlijk net als de partituur van een muziekstuk: sommige mensen kunnen het stuk als het ware al horen wanneer ze de noten lezen, terwijl het voor anderen echt gespeeld moet worden. De keuzes die bij de uitvoering van zo’n stuk worden gemaakt, verschillen per musicus, of in mijn geval de vertaler.’
Bent u trots op het eindresultaat?
‘Ik ben enorm trots, maar ook onzeker: vertalen betekent keuzes maken, aangezien een zin op verschillende manieren vertaald kan worden. Ik maak hier weer een vergelijking met de muziekwereld. Ik heb ooit een pianist horen vertellen dat hij soms naar een opnamesessie ging met zes benaderingen van hetzelfde stuk in zijn hoofd. Er kan slechts één van die benaderingen worden vastgelegd voor de opname. Wie mijn vertaling leest, zou zelf misschien andere afwegingen gemaakt hebben en voor een andere benadering zijn gegaan.’
Is Jozef en zijn broers een boek voor het bredere publiek?
‘Dat zou heel goed kunnen. Wel is het echt een werk waarvoor je moet gaan zitten, en is het niet echt iets voor beginnende lezers. Ik zou het vooral aanraden aan wie gewend is veel te lezen.’
Boekgegevens
Thomas Mann, Jozef en zijn broers, vertaling: Thijs Pollmann, Uitgeverij Wereldbibliotheek, ISBN 978 90 284 2400 5 (€ 125,00)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2014.
