De verschijning van De ondergang van het Avondland viel voor filosofieliefhebbers eigenlijk niet te missen. Voorafgaand aan de boekpresentatie doken al vele artikelen op over het boek van de Duitse filosoof Oswald Spengler. Maar eigenlijk zegt het feit dat de presentatie plaatsvindt in poptempel Paradiso al genoeg: de verschijning van dit boek leeft.
Toch ben ik een beetje verbaasd als blijkt dat er een rij staat voor Paradiso. Dat beeld ken ik tenslotte vooral van popconcerten, en niet van boekpresentaties. Bovendien gaat dit ook nog om een filosofieboek uit 1918, dat vooralsnog niet eens in het Nederlands te lezen was. Na binnenkomst zie ik nog meer mensen, samengedromd bij de garderobe. Wederom een bekend beeld van… Enfin, laat ik ophouden met vergelijken. Mijn huisgenoot is ook mee, en stelt voor om naar de kleine zaal te gaan, de trap op. Het lijkt erop dat de meeste mensen daarnaartoe gaan. En inderdaad: de kleine zaal is ingericht voor een lezing, en op de beamer staat de cover van het boek. Er zitten alleen nog geen mensen in het publiek. Waar is iedereen dan? Als we toch maar een deur opentrekken naar het balkon van de grote zaal, blijkt die helemaal vol te zitten. De stoelen tegenover het grote podium zijn allemaal bezet, en de twee rijen balkons daarboven ook.
Hoe kan het dat zoveel mensen interesse hebben in een boek uit het interbellum, dat nu voor het eerst vertaald is in het Nederlands? Een aantal banners die in de zaal staan, geven misschien al een antwoord op deze vraag. Daarop staat namelijk: is Trump de nieuwe Caesar? In veel artikelen die voorafgaand aan de presentatie verschenen, wordt de actualiteitswaarde van het boek inderdaad benadrukt. Hoewel het werk van de Duitse filosoof Spengler uit het interbellum stamt, zouden veel van zijn ideeën over de opkomst, bloei en ondergang van culturen ook nu relevant zijn. En zijn stelling dat culturen allemaal dezelfde ontwikkeling doormaken, maakt het ook mogelijk om Trump als een Caesar te zien en de westerse wereld met het Romeinse Rijk te vergelijken.
Nuances
Een van de eerste sprekers is de vertaler Mark Wildschut, die vanwege de klassieke status en omvang van het boek (1200 pagina’s), een behoorlijke kluif aan deze taak had. Hij zegt dan ook dat het voor hem voelt alsof hij zich ‘aan het infuus van het boek gelegd heeft’. Als je recht wilt doen aan het werk, is dat volgens Wildschut ook nodig. Hij vertelt dat hij tijdens het vertaalproces soms vreesde voor de ontvangst van het boek. Vanuit verschillende politieke overtuigingen hebben mensen zich De ondergang van het Avondland immers toegeëigend. Zouden ze wel oog hebben voor de nuances en subtiliteiten van Spengler?
Spengler-kenner Ad Verbrugge gaat ook in op de politieke betekenis van het boek. ‘Het is wel ironisch dat een boek als De ondergang van het Avondland verschijnt op de dag dat het nieuwe kabinet zijn plannen presenteert, onder de titel ”Vertrouwen in de toekomst”. En dat dit boek in een poptempel als Paradiso gepresenteerd wordt, heeft ook wel iets ironisch: ‘Spengler zelf zou er helemaal niet blij mee geweest zijn,’ aldus Verbrugge. Hij zag vooral het nut in van politieke en militaire betrokkenheid; kunst en cultuur was vermaak.
Dat laatste laat ook wel zien dat Spengler in bepaalde opzichten een conservatieve denker is, een aspect dat voormalig Denker des Vaderlands Marli Huijer benadrukt. ‘Als het aan Spengler lag, had ik hier vanavond niet gestaan,’ zegt zij. ‘Vrouwen schrijven volgens hem geen geschiedenis, maar zíjn geschiedenis. Een soort planten, eigenlijk.’ Het lezen van De ondergang van het Avondland is voor Huijer dan ook een manier om zich te verdiepen in het rechts-conservatieve gedachtegoed. Juist voor een linkse denker is dat nuttig. Bovendien biedt dat inzicht in de opkomst van een partij als Forum voor Democratie. Fractievoorzitter Thierry Baudet beroept zich immers ook weleens op Spengler. Dat het publiek in de zaal eist dat je dit conservatieve gedachtegoed serieus neemt, is duidelijk. Als Huijer de fractievoorzitter ‘Thierry B.’ noemt, roept iemand uit het publiek haar toe dat ze op z’n minst zijn naam volledig uit kan spreken.
Filterbubbel
Je maakt het niet elke dag mee dat mensen uit het publiek sprekers toeroepen, maar eigenlijk past het goed bij deze avond en het boek dat gepresenteerd wordt. Om Spenglers werk volledig te begrijpen, is deze avond natuurlijk niet genoeg, maar dat het verschillende mensen om verschillende redenen aanspreekt mag duidelijk zijn. Ondanks de actualiteitswaarde van De ondergang van het Avondland, is deze presentatie daarom juist een prettig tegenwicht aan deze tijd van filterbubbels en social media, waarin mensen nauwelijks nog met andere meningen geconfronteerd worden. Als er iets blijkt uit deze avond, is dat De ondergang van het Avondland mensen samenbrengt die het niet automatisch met elkaar eens zijn.
Meer lezen over Oswald Spengler en De ondergang van het Avondland? Speciaal voor de verschijning is de website leesspengler.nl opgezet, met daarop bijdrages van onder meer Denker des Vaderlands René ten Bos en journalist Joris Luyendijk.
