Dit jaar vieren we de 75ste verjaardag van Will Eisners The Spirit, een van de eerste superhelden ter wereld. Reden genoeg om het superheldengenre én Eisner eens flink in het zonnetje te zetten.
Of het nu in de vorm van tv-series, films, of strips: de superheld is helemaal in. Vooral in de Verenigde Staten zijn figuren als Superman, Iron-Man en Spiderman niet aan te slepen. Maar waarom eigenlijk? Superhelden zijn eigenlijk de hedendaagse versies van de mythologische goden en helden uit oude tijden. Zij zijn ‘popculturele’ manifestaties van oerbeelden, een heruitgevonden mythe of archetype. Door hun alomtegenwoordigheid in de media en in de winkels hebben ze de plaats ingenomen van klassieke beelden.
In zijn encyclopedie over de mythologie schreef Richard Cavandish dat wanneer oude mythen verloren gaan, we nieuwe nodig hebben. Mythen verdwijnen, nieuwe ontstaan en oude staan weer op. Oude en nieuwe mythen vermengen zich tot hybride vormen bij culturele vermenging.
Een groot aantal van de superhelden uit strips werd bedacht door kunstenaars van Joodse afkomst, waaronder Jack Kirby (Captain America, Fantastic Four), Joe Simon (Captain America) en Stan Lee (Spider-Man, Hulk). De bedenkers van Superman, Shuster en Siegel, waren eveneens van Joodse afkomst en raakten geïnspireerd door de verhalen die zij kenden uit het Oude Testament.
Ook bij andere superhelden vinden we elementen van Joodse verhalen terug. Zo is het wapen van Captain America een schild met een ster erop. Dit symbool doet denken aan de Davidster, een schild dat symbool staat voor de bescherming en nabijheid van God. En Spider-Man? Die vertegenwoordigt volgens zijn bedenker koning David. Net als David is Peter Parker, het alter ego van Spider-man, een kleine jongen die als een echte held de veel grotere en sterkere vijand verslaat.
Maar waar begon de superheld? Volgens velen is weliswaar niet de eerste, maar wel een van de meest invloedrijke striptekenaars in het superheldengenre Will Eisner (1917 – 2005). Hij bedacht The Spirit, een held die op 2 juni 1940 zijn debuut maakte in de Register and Tribune Syndicate-krant, en twaalf jaar lang een rol speelde in zijn eigen stripserie. The Spirit draait om Denny Colt. Terwijl de wereld denkt dat hij is overleden, vecht deze criminoloog in het geheim als The Spirit tegen onrecht vanuit zijn morbide hoofdkwartier onder Wildwood Cementery.
In tegenstelling tot veel andere superhelden beschikt The Spirit niet over superkrachten, tenzij je zijn ongelofelijke incasseringsvermogen of zijn charmes die iedere dame doet smelten zo wilt noemen. Van dames tekenen heeft Eisner overigens wel kaas gegeten: geheimzinnige, sensuele femmes fatales staan constant klaar om The Spirit te achtervolgen, te misleiden en te verleiden. Gelukkig kan hij altijd rekenen op zijn tolerante en geduldige vriendin Ellen, die evenzeer een schoonheid is.
Opmerkelijk aan de Spirit-verhalen is dat ze vaak gaan over kleine criminelen of over gewone mensen in de stroom van de grote stad. In veel verhalen speelt The Spirit zelfs niet de hoofdrol en komt hij eerder per ongeluk voor. Wat ook opvalt is dat de verhalen naast actie, mysterie, avontuur, geweld en drama ook veel humor bevatten. The Spirit bevindt zich meer dan eens in komische situaties en lost de zaak door puur toeval op.
Het tekenwerk van Eisner is van een schijnbare moeiteloosheid. Hij durfde het aan om te experimenten. Op zeven pagina’s kon Eisner een verhaal vertellen dat dramatisch, grappig of gewoon vreemd was. Elke Splash page (beginpagina met één tekening) was een waar kunstwerk. Woord en beeld komen op een unieke wijze bijeen, op een manier waarop enkel een briljant kunstenaar dat kan bewerkstelligen. The Spirit is een meesterwerk, en reisverslag van een kunstenaar die uitgroeide tot één van de belangrijkste meesters van de stripkunst.
Hoewel hij zijn bekendheid vooral te danken heeft aan The Spirit, heeft Eisner nog veel meer betekend voor de Amerikaanse stripgeschiedenis. Samen met Jerry Iger richtte hij in 1936 de Eisner & Iger Studio op, waar zeer uiteenlopende strips werden geproduceerd voor Amerikaanse kranten. Bij de studio liepen veel jonge talenten rond, die later striplegendes zouden worden. Zo werkte Eisner er samen met Bob Kane, een oude schoolvriend die later beroemd werd als de bedenker van Batman. Ook Jack Kirby (van Spider-Man en The Fantastic Four) deed freelance werk voor Eisner & Iger.
Toen Eisner het aanbod kreeg om met The Spirit aan zijn eigen reeks te werken, hield de studio op te bestaan. Voor de Register and Tribune Syndicate verzorgde hij The Weekly Comic Book supplement (1939), later omgedoopt tot The Spirit Section. Eisner slaagde erin om met deze stripbijlage een tot dan toe unieke voorwaarde af te dwingen: The Spirit bleef zijn eigendom. Dit in tegenstelling tot andere superhelden, waarvan de copyrights eigendom waren van de uitgever.
Uiteindelijk moest Eisner als dienstplichtige het leger in, en werd The Spirit tijdelijk overgenomen door zijn medewerkers. Tijdens zijn diensttijd zette de tekenaar strips in als handleidingen voor het onderhoud van machines. Daarmee ontdekte hij de educatieve kracht van de strip. Deze ervaring zou enkele jaren na zijn legerdienst leiden tot de oprichting van The American Visuals Corporation, een bedrijf gericht op het creëren van illustraties, cartoons en strips voor educatieve en commerciële doeleinden.
Eisner bleef zoeken naar nieuwe wegen: in 1973 ging hij les geven aan de School of Visual Arts in New York, en in 1978 publiceerde Baronet Books zijn A Contract with God. Dit werk wordt wel beschouwd als de eerste moderne graphic novel en als één van de hoogtepunten in zijn carrière. In 1985 publiceerde Eisner Comics and Sequential Art, de eerste echte studie over de strip als kunstvorm.
Eisner was storyteller, ambachtsman, dromer, leraar, uitvinder en groot kunstenaar, die nog steeds wordt gerespecteerd en vereerd tot ver buiten de grenzen van de Verenigde Staten. Hij was zo ver vooruit in zijn kunst dat de rest van de wereld hem nu eigenlijk nog steeds niet kan bijbenen. Zijn werk heeft bezieling en straalt de bedrevenheid uit van iemand die zijn metier door en door kent. Niet voorniets is de hoogste onderscheiding in de stripwereld vernoemd naar Will Eisner: de Will Eisner Comic Industry Awards, of kortweg de Eisner Awards.
Will Eisner overleed in 2005, maar zijn Spirit bleef voortleven. Zo maakte het Watchmen-team Alan Moore en Dave Gibbons diverse originele verhalen over The Spirit, en heeft Neil Gaiman tevens Spirit-verhalen geschreven. Bij DC verscheen in 2007 de one-shot Batman/The Spirit door Jeph Loeb en Darwyn Cooke. IDW publiceerde een crossover tussen The Spirit en The Rocketeer (origineel van Dave Stevens). Tot hiertoe evenaart niemand Eisners talent en experimentele inzichten. Moore en Gibbons komen er het dichtste bij qua opbouw. Bovendien verschijnen bij Dynamite Entertainment binnenkort nieuwe originele verhalen van The Spirit. De previews zien er alvast veelbelovend uit. Hoewel al deze voorbeelden op hun eigen manier fantastische verhalen zijn, getekend door grote stripkunstenaars, verbleken ze in vergelijking met de verhalen en tekeningen van Will Eisner: een pionier en een superheld in zijn eigen genre.
Superhelden in de Lage Landen
Hoewel superhelden een typisch Amerikaans verschijnsel zijn, zien we hun populariteit ook in België en Nederland stijgen, mede door succesvolle films als The Avengers en Spider-man. Steeds meer Amerikaanse superheldencomics verschijnen dan ook in Nederlandse vertaling, onder andere bij Uitgeverij RW Lion. Sinds 2013 verschijnt bij uitgeverij Koper Comics een maandelijks magazine Superhelden met daarin een combinatie van Amerikaanse helden en helden van eigen bodem. Eind 2014 kwam Standaard Uitgeverij met J.ROM en in september verschijnt het derde deel in deze reeks. Met deze strip kreeg Vlaanderen een eigen superheld met een internationale uitstraling. Ook 2015 wordt een belangrijk jaar: Standaard Uitgeverij heeft de rechten gekocht om Marvel Comics in het Nederlands uit te geven.
Beeld: Erven Eisner 2005
Boekgegevens
- Will Eisner; foreword by Neil Gaiman, The best of The Spirit, Uitgeverij DC Comics, ISBN 978 14 001 2075 7 (€14,99)
- Will Eisner en Darwyn Cooke, Will Eisners The Spirit: A Celebration of 75 Years, Uitgeverij DC Comics, ISBN978 14 012 5945 7 (€ 30,79)
- Will Eisner, Een contract met God, Uitgeverij Atlas, vertaling: Hedy Stegge en Matt Schifferstein, ISBN 978 90 450 0517 1 (€ 15,-)
Dit artikel verscheen eerder in BKStrips, editie september 2015.
