Schrijven en publiceren, het zijn twee totaal verschillende dingen. Iedere auteur kan je daar uit eigen ervaring voorbeelden van geven. De Portugese auteur Ferdinand Pessoa had in 1907 serieus plannen om een eigen uitgeverij te starten. Daaruit zou je toch opmaken dat hij in elk geval veel belang hechtte aan het publiceren van geschriften. De geschiedenis leert ons echter dat de uitgeverij een groot fiasco is geworden, terwijl zijn drang om te schrijven tot aan het eind van zijn leven – november 1935 – steeds alleen maar sterker werd. Dat zijn werk en leven bijna letterlijk samenvallen blijkt wel uit het feit dat hij zijn maatschappelijke carrière ondergeschikt maakte aan zijn literaire activiteiten. Als hulpboekhouder, handelscorrespondent of vertaler verdiende hij genoeg om van rond te komen, maar de drang om te scheppen dwong hem andere keuzes te maken. Hij gaf de constructie van zijn literaire oeuvre voorrang boven al het andere dat het leven in een stad als Lissabon te bieden heeft. De enige uitzondering was de drank. Wijn was de motor waarop zijn schrijverschap liep. Hij werkte niet alleen onder zijn eigen naam, maar bediende zich ook van een hele reeks zelfgecreëerde schrijvers en filosofen. Het boek der rusteloosheid, zijn beroemdste werk, schreef hij als Bernardo Soares, terwijl de teksten van Alberto Caeiro, Álvaro de Campos of Ricardo Reis gezien kunnen worden als vruchten van hun eigen pennen. Iedereen binnen het universum van Pessoa schreef, maar op een enkele uitzondering na werd er nooit iets gepubliceerd. Zijn nalatenschap telt zo’n 27.000 documenten en bestaat niet alleen uit poëzie, maar ook uit politieke en maatschappelijk geëngageerde pamfletten, toneelteksten en essays. Er waren andere uitgeverijen voor nodig om van de geschriften uiteindelijk toch tot gepubliceerde teksten te komen. In Portugal was dat uitgeverij Atica, in Brazilië uitgeverij Aguilar. In Nederland is een groot deel van zijn werk gepubliceerd bij De Arbeiderspers.
Bij Franz Kafka speelt het onderwerp ‘schrijven en publiceren’ misschien nog wel sterker dan bij Pessoa. Tijdens zijn leven heeft hij wel gepubliceerd, maar toen hij wist dat hij zou gaan sterven heeft hij met hulp van zijn vriendin Dora Diamant verhalen en een toneelstuk verbrand, opdat deze teksten niet uitgegeven zouden worden. Bovendien vroeg hij aan zijn vriend Max Brod om ervoor te zorgen dat alle andere teksten uit zijn nalatenschap vernietigd zouden worden. Brod heeft daar geen gehoor aan gegeven en heeft er met zijn weigering aan bijgedragen dat Kafka tegenwoordig gezien wordt als één van de beroemdste auteurs ooit. Het feit dat de nazi’s brieven en dagboeken van Kafka hebben doen verdwijnen heeft dat niet kunnen voorkomen.
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2020.
