Op 18 juli 2018 zou Nelson Mandela 100 jaar zijn geworden. De anti-apartheidsstrijder en eerste zwarte president van Zuid-Afrika is voor velen een voorbeeld en inspireert nog altijd. De Boekenkrant licht twee recent verschenen boeken rondom dit jubileum uit, die ook een andere kant van het heldenverhaal laten zien.
De moed om te vergeven
‘Ik wil een mooie auto en een mooi huis hebben, maar ik wil niet rijk zijn. Blanke mensen zijn rijk.’ Het zijn de veelbetekenende woorden van de jonge Ndaba Mandela, kleinzoon van de oud-president, die je als ‘witte’ lezer wel even doen opschrikken. Dat deze droom werkelijkheid zou kunnen worden, had hij op elfjarige leeftijd niet kunnen vermoeden als er opeens een glanzende BMW voorrijdt die hem van de armoedige sloppenwijk Soweto naar een blanke voorstad van Johannesburg brengt, naar de witte villa van zijn grootvader.
In De moed om te vergeven lezen we over de jaren die Ndaba bij zijn opa inwoonde en kennismaakte met de wijsheden en wetten van ‘de Oude Man’. Mandela wilde Ndaba’s ouders de kans geven te studeren, maar misschien zag hij het ook als een tweede kans om de vaderrol op zich te nemen. Zevenentwintig jaar lang had de activist van het ANC (Afrikaans Nationaal Congres) achter de tralies gezeten en nu werd hij niet alleen vader van een land, maar ook van een kleinkind. Het eerste gaat hem echter gemakkelijker af dan het tweede.
De strenge opvoeding van Mandela leidt bij Ndaba in zijn tienerjaren in eerste instantie tot verzet. De Oude Man verlangt al meteen bij aankomst dat hij zijn uiterste best doet op school en zijn kamer netjes houdt: ‘Het maakt niet uit hoe nederig of hoe groots je omgeving is, netheid is een zaak van zelfrespect.’ En dat is nog maar het begin, want als Ndaba tot twee keer toe de trui van zijn schooluniform kwijtraakt, is hij woest. Hij laat zijn kleinzoon voor straf buiten slapen, al laat hij hem als het donker wordt alsnog binnen.
Na wat omzwervingen werpen de diepgewortelde levenslessen van zijn grootvader toch hun vruchten af en studeert Ndaba tot Mandela’s grote trots af in de politieke wetenschap. Ndaba heeft het niet van een vreemde; De moed om te vergeven ontvouwt zich al gauw als een vlammend betoog voor een betere en rechtvaardigere wereld, te beginnen bij jezelf. Echt prekerig wordt het als hij de lezer ten slotte aanspreekt in actie te komen: ‘Sta nu op, strek je hand uit naar de toekomst en spreek deze waarheid uit naar de persoon die je morgen zult zijn: Het is aan ons./Het ís aan ons./Om de wereld te veranderen./Samen kunnen we alles voor elkaar krijgen.’
Desondanks geeft het boek een interessante kijk op Mandela als vaderfiguur en toont het de menselijkheid van een held die tot iets bijna onmenselijks in staat is, namelijk de moed om te vergeven.
Brieven uit de gevangenis
Waar De moed om te vergeven als een eerste kennismaking met Mandela kan worden gelezen, is het ruim twee keer zo dikke Brieven uit de gevangenis een echt collector’s item voor de kenners, of voor wie na het lezen van Ndaba’s boek toch wel heel nieuwsgierig is geworden naar de innerlijke belevingswereld van deze bijzondere man, zoals ik. Dat het omvangrijke werk zich niet zomaar van A tot Z laat lezen blijkt al uit de inleiding, en het advies ‘het af en toe ter hand te nemen en er een stukje in te lezen’ heb ik dan ook maar ter harte genomen.
Het boek bestaat uit chronologisch geordende brieven die Mandela tijdens zijn gevangenschap schreef, opgedeeld in de vier gevangenissen waar hij heeft gezeten, waaronder het beruchte Robbeneiland. Daarnaast zijn ze steeds voorzien van verhelderende achtergrondinformatie en voetnoten die een overzicht van namen en gebeurtenissen geven.
Het authentieke materiaal maakt indruk, dat soms zelfs bijna omslaat in ongeloof. Wat een volhardendheid, zelfrespect en hoop spreekt eruit. De tientallen netjes geformuleerde brieven om aan boeken te komen voor zijn studie rechten, die de helft van de tijd niet aankomen, zijn hier een voorbeeld van. Of de vertederende schrijfsels van ‘Je liefhebbende Tata’ aan zijn kinderen: ‘Op een dag zal er een nieuwe wereld zijn waarin wij allemaal in geluk en vrede zullen leven. Die wereld zal voor jou en mij worden geschapen; door Kgatho, Zeni & Zindzi; door onze vrienden en landgenoten.’ Ook in deze bundeling brieven komt weer de herkenbare, menselijke Mandela om de hoek kijken: ‘je moet hard en ijverig doorwerken als je op school zit en goed uitrusten tijdens de vakanties.’ Daar kan Ndaba ons alles over vertellen.
Verder lezen
In oktober verschijnt er nog een boek van een kleinzoon van Mandela, de roman Op de vlucht voor apartheid van Dumani Mandela. Waar Ndaba het voorrecht had bij zijn grootvader in te wonen, is het hoofdpersonage Sandile uit dit boek genoodzaakt Zuid-Afrika tijdens het hoogtepunt van de apartheid in 1985 te verlaten. Het boek vertelt het verhaal van Sandile en zijn familie en hoe zij een nieuw bestaan in Zweden opbouwen.
Op de vlucht voor apartheid wordt 31 oktober ten doop gehouden in het Zuid-Afrikahuis en januari 2019 zal Dumani naar Nederland komen om het boek zelf te presenteren.
Boekgegevens
Ndaba Mandela, De moed om te vergeven. Levenslessen van mijn grootvader Nelson Mandela, Uitgeverij Lev., 304 pagina’s, ISBN 9789400509955 (€ 20,00)
Nelson Mandela, Brieven uit de gevangenis, samengesteld door: Sahm Venter, Uitgeverij Spectrum, 704 pagina’s, ISBN 9789000360383 (€ 39,99)
Dumani Mandela, Op de vlucht voor apartheid, Uitgeverij Conserve, 192 pagina’s, ISBN 9789054294894 (€ 18,99)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie 3 september 2018.
