Het korte verhaal is het ondergeschoven kindje van de literatuur, afgaande op de verkoopcijfers van de gemiddelde verhalenbundel. Onterecht, want in tijden van drukte en haast heeft het korte verhaal ons juist veel te bieden. De Boekenkrant licht vier recent verschenen verhalenbundels uit. Ook geschikt voor mensen zónder haast, overigens.
Je kunt een artikel over verschillende verhalenbundels niet beginnen, zonder eerst een misverstand weg te nemen. Het is namelijk een bekend bezwaar dat korte verhalen onbevredigend zijn: zodra je er lekker inzit, is het alweer klaar. Dit bezwaar is gebaseerd op een misverstand, want een goed kort heeft helemaal geen lange aanloop nodig, zoals sommige romans.
De geur van miljoenen
Kijk bijvoorbeeld eens naar de opening van het verhaal ‘Uit liefde voor Vestdijk’, uit de bundel De geur van miljoenen van Merijn de Boer: ‘Ooit heb ik in een paar jaar tijd bijna alle Vestdijks gelezen. Ik deed dat samen met een vrouw met wie ik nu getrouwd zou kunnen zijn.’ Slechts twee zinnen heeft De Boer nodig om je in het verhaal te trekken. Want waarom zou iemand zo gek zijn om alles van Vestdijk te lezen (voor de duidelijkheid: dat zijn circa 200 boeken)? En hoezo trouwde hij niet met die vrouw?
In het verhaal zoekt de hoofdpersoon via een advertentie naar een metgezel om alle boeken van Vestdijk mee te lezen. Iedereen vat de advertentie op als een contactadvertentie, maar de man houdt vol dat hij enkel een leespartner zoekt, hoewel zijn signalen het tegendeel bewijzen. Na twintig bladzijden en vele ontmoetingen met leespartners weet je: dit is een man die een contactadvertentie plaatst zonder het zelf te weten. En daarmee weet je eigenlijk alles over hem. Een mooi voorbeeld van hoe een verhaal van tientallen pagina’s toch veelomvattend kan zijn.
Alle verhalen
Een schrijfster die het absurdisme ook niet schuwt, is Leonora Carrington. De in Engeland geboren kunstenares (1917-2011) werd vooral bekend door haar surrealistische schilderijen, maar schreef ook vervreemdend proza. In de bundeling Alle verhalen staan teksten die je verwacht bij een surrealist. Je leest over pratende paarden, damesachtige hyena’s en nimfen. Carrington doseert haar wonderwezens niet, maar haar overdaad en directe schrijfstijl werken wel voor een kort verhaal. Carrington lezen doet denken aan zo’n onrustige nacht met flarden vervreemdende dromen. Alle verhalen is daarmee een volstrekt originele bundel.
Om aan te raken
Dat een kort verhaal ook om andere redenen kan werken, laat schrijver Harm Hendrik ten Napel zien in zijn bundel Om aan te raken. Hij schrijft niet direct, maar juist suggestief, en zijn verhalen bestaan uit doorlopende gedachtestromen en zintuigelijke ervaringen. Het titelverhaal van de bundel begint bijvoorbeeld zo: ‘Hellen is net wakker. Ze ligt in bed, op haar rug, in haar pyjama – in haar huid. Die hangt tintelend om de rest van haar oude lichaam heen, alsof ze zachtjes bruist, opgaat in belletjes.’ Bijzonder is dat deze Virginia Woolf-achtige schrijfstijl het verteltempo niet vertraagt. Door zelfs dialogen weer te geven als gedachtestromen, zonder onderbreking van aanhalingstekens, zit er een fijn tempo in de verhalen. Deze schrijfstijl past goed bij het thema van de bundel, want elk verhaal draait om het verlangen naar contact. Geen vreemd verlangen, voor personages die zo vastzitten in hun eigen hoofd.
Morgenlicht
Morgenlicht van Selahattin Demirtaş is minder consistent, maar om andere redenen interessant. Demirtaş schreef de verhalenbundel vanuit de Turkse gevangenis, waar de Turks-Koerdische politicus sinds 2016 vastzit. Officieel wordt hij verdacht van ‘terroristische propaganda’, maar Demirtaş zelf stelt dat zijn kritiek op Erdogan de reden is voor zijn opsluiting.
In Morgenlicht schrijft Demirtaş voornamelijk over het lot van jonge Turkse vrouwen. Hoewel de verhalen wat nadrukkelijk verteld zijn, is zijn evenwicht tussen ernst en luchtigheid indrukwekkend. Wat te denken van het verhaal ‘Werkster Nazo’, waarin een jong meisje door een misverstand in de gevangenis belandt. Een zwaar onderwerp, maar het pubermeisje Nazan geeft met haar venijnige observaties lucht aan het verhaal. Vlak voor haar arrestatie denkt ze nog over een echtpaar in een auto: ‘Ze zijn al lang getrouwd, denk ik, ze zitten erbij alsof ze nu eenmaal verplicht zijn een auto te delen.’ Zo’n ontwapenend personage mag nooit monddood gemaakt worden.
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2018.
Boekgegevens
Merijn de Boer, De geur van miljoenen, Uitgeverij Querido, 208 pagina’s (€ 18,99)
Leonora Carrington, Alle verhalen, vertaling: Nelleke van Maaren en Lisette Graswickel, Uitgeverij Orlando, 240 pagina’s (€ 20,-)
Harm Hendrik ten Napel, Om aan te raken, Uitgeverij Querido, 128 pagina’s (€ 18,99)
Selahattin Demirtaş, Morgenlicht, vertaling: Hanneke van der Heijden, Uitgeverij Signatuur, 128 pagina’s (€ 18,99)
